Çağlar ve Müzik - 51

Bölüm 51 / Orijinal Yayın Tarihi: 27 Aralık 1999


Sayın dinleyiciler; bir yıl süren izlencemizin bu sonuncusunda sizlere Fransız kökenli ABD'li bağdar Edgar Varese'i tanıtmaya çalışacağız.
1883 yılının 22 Aralığında Paris'te dünyaya gelen Edgar Varese küçük yaşta küğe ilgi göstermeye başladı. On iki yaşındayken Jules Verne'in kitaplarından seçtiği bir konu üzerine "Martin Paz" adlı bir opera bağdadı. Ne ki babası onun küğcü olmasını istemiyor, "Ecole Politeqnique"e hazırlanması için zorluyordu. 1904'de 19 yaşındayken bu yüzden evinden kaçtı. Vincent d'Indy'nin kurduğu ve yönettiği "Schola Cantorum"a girdi. Burada d'Indy ve Albert Roussel'in öğrencisi oldu. 1904-1905 yıllarında sürdürdüğü bu öğrenciliği sırasında ilk yapıtlarıyla d'Indy ve Roussel'in beğenisini kazandı. Paris kentinin verdiği "Bourse Artistique"i kazanarak Paris Konservatuvarı'na girerek Widor'un öğrencisi oldu. 1901 yılı sonunda Almanya'ya gitti. Ferruccio Busoni ile tanıştı. İlk yapıtlarıyla onun da ilgisini çekti, desteğini gördü. 1913'de yine Paris'e döndü. 1915'te A.B.D.'e gitti ve orada yerleşti. Amerika'daki sanat çevreleri o sıralarda çağdaş küğe çok uzaktı, bilmiyorlardı. Bunun üzerine New York'ta çağdaş küğ yapıtlarının seslendirilmesi için "New Symphonie" orkestrasını, daha sonra da ünlü arp sanatçısı Carlos Salzedo ile "Uluslararası Bağdarlar Birliği"ni kurdu. Amerikan Çağdaş küğünün tanınması için uğraş verdi. Çeşitli üniversitelerin konservatuarlarında öğretmenlik yaptı. 6 Kasım 1965'de New York'ta öldü.
Varese'in gençlik yapıtlarını bilmiyoruz. Bunların bir bölümü Berlin'de yanmış, bir bölümünü de kendisi yok etmiş. Bugün Varese'in ilk yapıtlarından yalnız bir tanesi bilinmektedir; 1906 yılında, Verlaine'in şiiri üzerine yazmış olduğu "Un grand sommeil noir" başlıklı soprano için yazılmış piyano eşlikli tek şarkı.
"Bir Büyük Kara Uyku/Un grand sommeil noir" başlıklı bu şiiri önce özgün biçimiyle; François Kerdonouff'un piyanosu eşliğinde soprano Mireille Delunsch’dan dinleteceğiz. Hemen ardından bu şarkının Antony Beaumont’un orkestralamasıyla yine Mireille Delunsch'dan dinleyeceksiniz.

KÜĞ(Ç.S.M): Varese - Un grand sommeil noir(piyano eşlikli) (2'46")
Un grand sommeil noir (orkestra eşlikli) (4'08")

Varese'i küğ tarihinin öncü ve önemli bağdarları arasına koymayı gerektiren yapıtları 1921 yılından başlayarak ölümüne dek yazabilmiş olduğu on üç yapıttır. Bunların her biri bir yenileme, değiştirim, bulgulama amacıyla yazılmıştır. Yalnız vurma çalgılar kullanarak küğ yapılabileceğini elektronsal aygıtlarla küğe yeni tınılar sokulabileceğini ilk bulgulayan ve örneğini veren de Varese'dir. Onun açmış olduğu yoldan daha sonra pek çok bağdar yürümüş, tınısal etkinliğin küğün en önemli ögelerinden birisi olduğu anlaşılıp benimsenmiştir.
Şimdi de Varese'in 1918-1921 tarihleri arasında yazmış olduğu, büyük orkestra için "Amerikalar/Ameriques" adlı, Amerika'da ilk seslendirilişi büyük tepkilere neden olmuş bulunan ancak bugün artık çağdaş küğün deyim yerindeyse "klasik"leri arasına girmiş bulunan yapıtını Riccardo Chailly yönetiminde Royal Concertgebouw Orkestrasından sunuyoruz.

KÜĞ (Ç.S.M.) : Varese – Ameriques (24'30")

Sırada 1921 yılında yazılmış "Offrandes/Sungular" başlığı altında bir araya getirilmiş iki şarkı var. Orkestra eşlikli olan şarkıları soprano Sarah Leonard söylüyor. İlk şarkı; 1893-1948 yılları arasında yaşamış Vicente Huidobra'nın "Chanson de la-haut/Yukarıların (göklerin) şarkısı", başlıklı şiiri, ikincisi 1871-1945 yılları arasında yaşamış olan Jose Juan Tablada'nın "Le Croix du Sud/Güneyin Haçı" şiiri üzerine yazılmış. Riccardo Chailly yönetiminde ASKO Topluluğu eşlik ediyor.

KÜĞ(Ç.S.M): Varese - Offrandes (2 şarkı) (3'12") / (3'37")

1932-1934 yılları arasında "Ecuatorial"ı yazar Varese. Bas Kevin Deas ve Asko Topluluğundan Riccardo Chailly yönetiminde dinleyeceğiz.

KÜĞ(Ç.S.M): Varese – Ecuatorial (11'27")

1947 yılında yazmış olduğu "Tuning Up/Yüksek Akord (Düzenleme)" öğrencisi Chou-Wen-chung tarafından bıraktığı notlara göre düzenlenmiş.
Bu yapıtı da Chailly yönetimindeki Concertgebouw Orkestrasından dinletiyoruz.

KÜĞ (Ç.S.M.) :Varese - Tuning Up (5'00")

Bu izlencemizde Varese'den sunacağımız son yapıt, onun bitiremeden bırakmış olduğu son yapıtı "Nocturnal" olacak. Varese bu yapıtına 1961'de başlamış 1965 yılında ölümüyle yarım kalan yapıtı, öğrencisi Chou Wen-chung tamamlayarak yayınlamıştır. Soprano Sarah Leonard, Prag Filarmonik Korosu ve Royal Concertgebouw Ork.dan dinleyeceksiniz. Yöneten Ricardo Chailly.

KÜĞ (Ç.S.M.) : Varese - Noctumal (10'25")

Not: Tekrar yayında kısaltılmış olan programın ses kaydında Ecuatorial ve Tuning Up yer almamıştır.

Çağlar ve Müzik - 50

Bölüm 50 / Orijinal Yayın Tarihleri: 15 ve 29 Kasım 1999




Daha önceki bölümlerde yer alıp da program süresinin kısaltılması nedeniyle yayınlanmamış olan Alban Berg'in yapıtları bu haftaki bölümde yer aldı.
Orijinal yayın tarihi 29 Kasım 1999 olan 46. Bölüm metninde yer alan Lulu Ardışı;
Orijinal yayın tarihi 15 Kasım 1999 olan 44. Bölüm metninde yer alan Yedi Erken Şarkı'dan ilk dördü ...

Çağlar ve Müzik - 49

Bölüm 49 / Orijinal Yayın Tarihi: 20 Aralık 1999



Sayın dinleyiciler; bugünkü izlencemizi Anton Webern'in dizisel yöntemle yazmaya başladığı 1924 yılından, son yapıtını yazmış olduğu 1943 yılına kadar olan süreç içinde vermiş olduğu yapıtlardan yapmış olduğumuz seçmeye ayırmış bulunuyoruz.
İlk dinleteceğimiz yapıt, 1928 yılında yazılmış olan "Op.21 Senfoni" Webern'in "senfoni"de kullandığı dizi, altışar seslik iki parça olarak ele alındığında, birinci ve ikinci parçadaki sesler karşılıklı ve tersten kullanıldığında üç tam seslik (triton denilen) aralığı oluşturdukları görülmektedir.
Şöyle: İlk altı ses; Fa - La bemol - Sol - Fa diyez - Si bemol - La
İkinc i altı ses; Mi bemol - Mi - Do - Do diyez - Re - Si
Böylece: Mi bemol - La/Si bemol - Mi/Fa diyez - Do/Sol - Do diyez/La bemol - Re/Fa - Si karşıtlarıyla triton dizisi oluşmaktadır.
Tritonun yaptığı kayıcı etki, dengeserlik duyuşundan uzaklaşmak için kakışmalara başvurma zorunluluğunu uzaklaştırmış olmaktadır. Senfoni "sonat" biçimine uygundur. Ancak yineleme yerine çeşitleme gözetilmiştir. Senfoni, Webern'in en uzun yapıtlarındandır. Dokuz dakika 17 saniye sürmektedir. Yapıtı Pierre Boulez yönetimindeki Londra Senfoni Orkestrası seslendiriyor.

MÜZİK (Küğ): Webern - Senioni Op.21 (9'17")

Şimdi dinleteceğimiz "dördül" Op.22'i Webern 1930'da yazmış. Charles Rosen; piyano / Daniel Majeske: keman / Robert Marcellus: klarinet / Abraham Weinstein: saksafon çalıyor.

MÜZİK (Küğ): Webern - Dördül Op.22 (7'10")

Webern 1934 yılına gelinceye değin üç yıl yeni bir şey yazmamış. 1934'e gelindiğinde Op.23 Üç Şarkı'yı yazdıktan sonra Op.24 "Dokuz Çalgı için Konçerto"yu yazmış ve bu yapıtını 60. yaşını kutladığı öğretmeni, arkadaşı Schönberg'e sunulamış. Çalgıları üçerli olarak kullanmış. Üç tahta nefesli: flüt, obva, klarinet / Üç bakır üflemeli: korno, trompet, trombon / Üç yaylı çalgı: keman, alto, çello. Yapıt büyük bir sadelik ve yalınlık taşımaktadır Pierre Boulez yönetimindeki Londra Senfoni Orkestrası üyelerinden dinletiyoruz.

MÜZİK (Küğ): Webern - Konçerto Op.24 (6'40")

Op.27 Piyano Çeşitlemeleri 1936'da yazılmış. Tüm öteki yapıtlarında olduğunca, dizinin büyük bir yalınlık içinde kullanılmasına karşın, iki el için karşıt devinimlerinde hünerli bir canlılık gösterilmektedirler.
Yapıtı Charles Rosen seslendiriyor.

MÜZİK (Küğ): Webern - Piyano Çeşitlemeleri Op.27 (6'00")

Op.28 Dördül'ü Webern 1938'de yazmış. Liszt'in ve başka bağdarların yaptıkları gibi BACH adındaki harflerin nota karşılıkları olan; Si bemol - La - Do - Si seslerinin aralıkları özdeş kalmak üzere göçürüm yoluyla kalan sekiz sesten dörder sesli iki öbek daha sağlamıştır.
Dizi şöyle oluşmuş: Si bemol - La - Do - Si/Re diyez - Mi - Do diyez - Fa diyez - Fa - La bemol - Sol
Yapıtı Juilliard Dörtlüsü seslendiriyor.

MÜZİK (Küğ) :Webern - Dördül Op.28 (8'45")

Sırada 1939 yılında yazılmış Op.29 Birinci Kantat var. Hildegard Jone'un şiiri üzerine; soprano yalkıcı, karışık koro ve orkestra için.
Soprano Halina Lukomska, John Alden Korosu ve Londra Senfoni Orkestrasını Pierre Boulez yönetiminde seslendiriyorlar..

MÜZİK (Küğ): Webern - Kantat No.1, Op.29 (7'58")

1940'da yazılan Op.30 Orkestra için Çeşitlemeleri Boulez yönetiminde Londra Senfoni Orkestrası seslendiriyor.

MÜZİK (Küğ): Webern - Orkestra için Çeşitlemeleri Op.30 (7'12")

Anton Webern 1940'tan 1943 yılına gelinceye değin yine yeni hiçbir yapıt ortaya koymamış,1943 yılında "Op.31 İkinci Kantat"ını yazmış.
Soprano ve bariton yalkıcılar, karışık koro ve orkestra için yazılmış olan bu yapıt Webern'in son yapıtı olmuştur. 1944 yılında bir şey yazmamış. 1945 yılının 15 Eylülünde öldürülmüş olduğunu daha önce belirtmiştik.
Webern'in Op.31 İkinci Kantat'ını Pierre Boulez yönetiminde, soprano Halina Lukomska, bariton Barry Mc Daniel, John Aldis Korosu, Londra Senfoni Orkestrası seslendiriyor.

MÜZİK (Küğ): Webern - Kantat No.2, Op.15 (bilet-Op.31)

Not: Tekrar yayında kısaltılmış olan programın ses kaydında Dördül, Op.28 ve Orkestra için Çeşitlemeler, Op.30 yer almamıştır.

Çağlar ve Müzik - 48

Bölüm 48 / Orijinal Yayın Tarihi: 13 Aralık 1999



Sayın dinleyiciler; bugünkü izlencemizi Schönberg'in dört yapıtına ayırmış bulunuyoruz.
Schönberg tek keman konçertosunu dizisel yöntemle 1934-1936 yılları arasında yazmıştır. Schönberg konçertosuna, Berg'in keman konçertosunu yazmasından bir yıl önce başlamış, ancak bitirebilmesi Berg'in ölümünden bir yıl sonra olabilmiştir. Schönberg; keman konçertosunda geleneksel üç bölümlü konçerto anlayışına uygun bir yapıt ortaya koymuştur ama, saltık/mutlak küğ anlayışına bağlı yönde hep diziyi ve tekniği göz önünde tutan yapısıyla konçerto, kemancı için pek çok zorluklarla dolu -mayın tarlasından geçmek zorunda kalan kişi gibi- her an beklenebilir bir patlamanın kopukluğunu getirebilir bir tehlike içinde sürer. Schönberg'in, öğrencisi Anton Webern'e sunulamış olduğu Op.36 Keman Konçertosu'nu ilk gören kemancılar "bunu seslendirebilmek için kemancının altı parmağının olması gerek" demişlerdir. Ancak Berg'in keman konçertosunu ilk kez seslendirmiş olan ABD'li kemancı Louis Krasner, 1940 yılında Philadelphia Orkestrası eşliğinde Schönberg'in Keman Konçertosu'nu da ilk kez seslendiren kemancı oldu. Konçerto'nun bölümleri şöyle:
1-Poco Allegro 2-Andante Grazioso 3-Allegro
Schönberg'in keman konçertosunda kullandığı dizi şöyledir:
La - Si bemol - Mi bemol -Si - Mi - Fa diyez - Do - Do diyez - Sol - La bemol - Re - Fa
Dinleteceğimiz kayıtta kemancı Zvi Zeitlin'e Rafael Kubelik yönetiminde Bavyera Radyo Ork. eşlik ediyor.

(Ç.S.M.): Küğ: Schönberg - Keman Konçertosu Op.36 (32'32")

Schönberg 1942 yılında bir de Piyano Konçertosu yazmıştır. Opus sayısı 42'dir. Schönberg'in Piyano Konçertosu, Keman konçertosu'na göre çalgıçalar için de dinleyici için de daha kolaylık taşır. Bunun nedeni Schönberg'in "Dönüşlü Biçim" anlayışına/yapısına uygun olarak diziden türettiği örgeleri kullanırken biraz da olsa dengeserlik yaklaşımını gözetmiş olmasıdır. Keman Konçertosunun baştan sona devrimci yapısallığına karşılık Piyano Konçertosunda eskileri andırışla bir tür duygululuk arayışında olan Schönberg'le karşılaşmakta olduğumuzu söyleyebiliriz. Yapıtın bölümleri: Andante/Molto allegro/Adagio/Grazioso olarak dört bölüm olmakla birlikte, bir birine bağlı olarak çalındığından tek bölümlü bir yapıt sayılabilir.
Kullanılan dizi:
Mi - Si bemol - Re - Fa - Mi - Do - Fa diyez - La bemol - Re bemol - La - Si - Sol 'dur. Ancak, 9. ve 11. sesler kimi yerde 12. sesle yer değiştirebilmektedirler.
Schönberg'in Piyano Konçertosunu Rafael Kubelik yönetimindeki Bavyera Radyosu Orkestrası eşliğinde Alfred Brendel'in piyanosundan sunuyoruz.

(Ç.S.M) Küğ: Schönberg - Piyano Konçertosu Op.42 (20'04")

Schönberg'den dinleteceğimiz üçüncü yapıt; 1947 yılında yazmış olduğu "Op.46 Varşova Kırımından Sağ kalan" adlı; konuşmacı, erkekler korosu ve orkestra için olan yapıtı. Schönberg bu yapıtını, İkinci Dünya Savaşı sırasında Almanların Polonya'yı işgalleri ve Yahudileri fırınlarda yakmalarının etkisiyle, bu insanlık dışı, unutulmaması gereken kıyımın ürkünçlüğünü anılarda sürekli tutabilmek için 1947 yılında ABD'de yazmıştır.
Varşova'dan sağ olarak kurtulabilmiş olan, İngilizce konuşmasında gördüklerinden çıldırmak üzere olduğunu söylerken, birden Almanca; "Erzahlen/Sayın" buyruğuyla insanların nasıl soyut bir sayı durumuna indirgenmiş olduğunu belirtir. Tümü yedi buçuk dakika tutan bu yapıtıyla Schönberg; İkinci Dünya Savaşında insanlığın utanç verici yönünü, sayfalar dolusu yazıdan, uzun söylevlerden, bütünü kapsayamayan yüzlerce fotoğrafın bırakacağı etkiden çok daha ötede bir güçle, tarihi, silinmeyecek biçimde kulaklardan zihne yerleştirebilmiştir. Yapıtın sonunda erkekler korosu tek sesli olarak "Diriliş Yakarısı/Shema Yisroel" i söylerler. Orkestra "cantus firmus"la bunu pekiştirir, zenginleştirir.
Schönberg'in "Op.46 Varşova'dan Sağ Kalan" yapıtını, Pierre Boulez yönetimindeki BBC Senfoni Orkestrası ve Korosundan dinleyeceğiz. Konuşmacı: Günther Reich

(Ç.S.M.) Küğ: Schönberg - Varşova'dan Sağ Kurtulan Op.46 (7'26")

Schönberg'den dinleteceğimiz son yapıt, onun son yapıtı olan; 1951 yılında ölümüyle tamamlayamamış olduğu; Op.50/C "Çağdaş Mezmur/Moderne Psalm No1". Bu yapıt da konuşmacı, koro ve orkestra için yazılmıştır.
Yine Pierre Boulez yönetimindeki BBC Senfoni Orkestrası ve Korosundan dinleyeceğiz. Konuşmacı: John-Shirley Quirk

(Ç.S.M.) Küğ: Schönberg - Çağdaş Mezmur Op.50/C (5'33")

Not: Tekrar yayında kısaltılmış olan programın ses kaydında Varşova'dan Sağ Kurtulan Op.46 ve Çağdaş Mezmur Op.50/C yer almamıştır.