Sayın Dinleyiciler; Berg'in tümünü dizisel yöntemle yazmış olduğu "Şarap-Dinleti Aryası"nı geçen izlencemizde sunmuştuk.
Berg, 1929'da yazmış olduğu "Şarap-Dinleti Aryası"ndan sonra aynı yıl, ikinci operası "Lulu"ya başladı. Bu kez operanın konusu 1864-1918 yılları arasında yaşamış olan Frank Wedekind'in "Toprağın Tini" ve "Pandoranın Kutusu" adlı birleşik oyunlarından seçti. 1929 yılından 1934 yılının sonlarına dek ikinci operası "Lulu" üzerinde çalıştı. İki perdeyi tamamladı. Üçüncü perdeye başlamışken 1935 yılı yazında çalışmasına ara vermek zorunda kaldı. ABD'li ünlü kemancı Louis Krasner bir keman konçertosu yazmasını istemişti. Tüm çalışmalarında olduğunca, Berg, keman konçertosunu yazmayı da ağırdan aldı. Ne ki hiç beklenmedik bir acının verdiği yoğun duygulanımın baskısıyla, başka hiç bir yapıtında görülmedik yönde çok kısa sürede keman konçertosunu bitirdi. "Bir Meleğin Anısına" sunusunu taşıyan konçertonun bunca hızla -bir buçuk ayda- bitirilebilmiş olması, Berg'in yakın arkadaşlık kurmuş olduğu; Gustave Mahler'in dul eşi Alma Maria Mahlerin, ikinci kocası ünlü mimar Walter Gropius'dan olma kızı; Manon Gropius'un daha 18 yaşındayken beklenmedik ölümünün verdiği derin üzüntü nedeniyle olmuştur. Bu arada belirtelim; Berg'in ünlü operası "Wozzeck" Alma Maria Mahler'e sunuludur.
Berg'in dizisel yöntemle yazmış olduğu bu ağıtsal konçerto iki bölümlüdür. Andante olarak başlayan ilk bölüm yarıda Allegretto'ya dönüşür. İkinci bölüm ise bunun tersine; Allegro ile başlar. J.S.Bach'ın "Est is genug" sözleriyle başlayan koralinin yalkın kemanda işitilmesiyle başlayan bitirişte Adagio'ya geçer. Berg'in diziyi kullanışında dengeserliğe çağrışım yapan aralıkları gözetmiş olduğu, böylece Bach koralini, yapıtın karmaşık bütünlüğü içine kendinden bir parçaymış gibi, ölüm acısının doruğa çıktığı yerde yerleştirebilmiş olduğu görülür.
Berg'in keman konçertosu, Louis Krasner'ce ilk kez 1936 yılında Barcelona'da çalındığında, bu Berg'in kendisi için yazmış olduğu bir ağıt anlamını da aldı. Çünkü Berg bir yıl önce, 23 Aralık 1935 günü, parasızlığın neden olduğu geç kalma yüzünden, kan zehirlenmesinden kaldırıldığı hastanede ölmüştü.
Berg'in keman konçertosunu Gidon Kremer'in kemanından, Sir Colin Davies yönetiminde Bavyera Radyosu Orkestrası eşliğinde dinleyeceksiniz.
KÜĞ(ÇSM): Berg - Keman Konçertosu (28'23")
Berg, ikinci operası Lulu'da da değişik bir yönelişteydi. "İtalyan opera anlayışı" ile "bütüncül opera anlayışı"nı bu yapıtında birleştirmek istiyordu. İlk operası Wozzeck'de aryalara, düetlere yer vermezken, Lulu'da, İtalyan operasında büyük yeri olan geleneksel opera biçimlerine, onlara yeni bir tin kazandıracak yönde yer vermiştir. Wozzeck'de olduğunca operanın tümü sahnelenmeden önce, tanımının yapılabilmesi amacıyla operanın içinden çıkardığı 5 parçayla 1934'de bir ardış/suite hazırlamıştı. Berg, operasında, çevresini hep hayranların çevirdiği, tehlikeli, güzelliği/gözalıcı cinsel çekiciliği arttığı ölçüde uğursuzlaşan Lulu'nun yükseldikçe çevresine hep yıkım getirmesini ve giderek kendisinin de çöküşünü anlatmak istiyordu. Berg Lulu Operasını öğretmeni Schönberg'in 60. yaşını kutlamak üzere yazıyordu ve ona sunulamıştı.
Lulu, uzun yıllar son perdesi yazılmamış olarak kaldı. Bitmemiş durumuyla ilk bir kaç oyununda 3. perde yerine Berg'in 1934'de hazırladığı Ardış seslendiriliyordu.
1926 doğumlu Avusturya'lı Bağdar Friedrich Cerha, Berg'in bıraktığı notlara ve Lulu Ardışına dayanarak operanın üçüncü perdesini 1970 yılında düzenlemeye geçti. Lulu, Cerha'nın tamamlamış olduğu bu biçimiyle ilk kez 1979 yılında Paris Operasında Pierre Boulez yönetiminde gösterime girdi. Yirmi yıldır "Lulu" artık bu tamamlanmış biçimiyle sahnelenmektedir. Birçok kaydı yapılmıştır. Tümü üç saat kadar tutan "Lulu" operasının tümünü yayınlamamıza izlencemizin süresi elvermediği için bugünkü izlencemizde, 1934 yılında Alban Berg'in hazırlamış olduğu "Lulu Ardışı"nı sunmakla yetineceğiz.
5 bölüm olan Ardış'ın bölümeri, şöyle:
1- Rondo; Andante, Hymne, Sostenuto
2- Ostinato - Allegro
3- Lied der Lulu - Comodo
4- Variationen - Moderato
5- Adagio; Sostenuto - Lento - Grave
Bu bölümlerden üçüncüsü, ikinci perdeden alınma Lulu'nun aryasıdır. Beşinci bölüm ise, yapıtın tamamlanmamış olan üçüncü perdesi için operanın bitişini oluşturan sahneden alınmıştır. Bu bitiş sahnesini Berg hazır olarak bırakmıştır. Bu sahnede, artık düşe düşe sonunda fahişeliğe kadar inmiş olan Lulu'nun sokaktan alıp getirdiği, "Karındeşen Jack"ın Lulu'yu öldürmesi, Lulu'nun ölüm çığlığı, Karındeşen Jack'ın Lulu'yu öldürmeden önce, bıçakla yaralamış olduğu Lulu'yu hiç bırakmamış olan sevici dostu Grafin Geswitz'in yaralı durumda yerde sürünerek Lulu'ya ulaşmaya çalışırken söylediği: "Lulu, mein Engel / Lulu, meleğim" sözleriyle başlayan son sözleri duyulur.
Ardış'ı Claudio Abbado yönetiminde Londra Senfoni Orkestrası seslendirecek. Şarkıları, soprano Margaret Price söylemektedir.
KÜĞ (ÇSM): Berg - Lulu Ardışı (33'53")
Not: Tekrar yayında kısaltılmış olan programın ses kaydında Lulu Ardışı yer almamış, onun yerine orijinal yayın tarihi 8 Kasım 1999 olan 43. Bölüm metninde anlatılan Orkestra için Üç Parça Op.6 yayınlanmıştır.
