Sayın dinleyiciler; bugünkü izlencemizi Schönberg'in dört yapıtına ayırmış bulunuyoruz.
Schönberg tek keman konçertosunu dizisel yöntemle 1934-1936 yılları arasında yazmıştır. Schönberg konçertosuna, Berg'in keman konçertosunu yazmasından bir yıl önce başlamış, ancak bitirebilmesi Berg'in ölümünden bir yıl sonra olabilmiştir. Schönberg; keman konçertosunda geleneksel üç bölümlü konçerto anlayışına uygun bir yapıt ortaya koymuştur ama, saltık/mutlak küğ anlayışına bağlı yönde hep diziyi ve tekniği göz önünde tutan yapısıyla konçerto, kemancı için pek çok zorluklarla dolu -mayın tarlasından geçmek zorunda kalan kişi gibi- her an beklenebilir bir patlamanın kopukluğunu getirebilir bir tehlike içinde sürer. Schönberg'in, öğrencisi Anton Webern'e sunulamış olduğu Op.36 Keman Konçertosu'nu ilk gören kemancılar "bunu seslendirebilmek için kemancının altı parmağının olması gerek" demişlerdir. Ancak Berg'in keman konçertosunu ilk kez seslendirmiş olan ABD'li kemancı Louis Krasner, 1940 yılında Philadelphia Orkestrası eşliğinde Schönberg'in Keman Konçertosu'nu da ilk kez seslendiren kemancı oldu. Konçerto'nun bölümleri şöyle:
1-Poco Allegro 2-Andante Grazioso 3-Allegro
Schönberg'in keman konçertosunda kullandığı dizi şöyledir:
La - Si bemol - Mi bemol -Si - Mi - Fa diyez - Do - Do diyez - Sol - La bemol - Re - Fa
Dinleteceğimiz kayıtta kemancı Zvi Zeitlin'e Rafael Kubelik yönetiminde Bavyera Radyo Ork. eşlik ediyor.
(Ç.S.M.): Küğ: Schönberg - Keman Konçertosu Op.36 (32'32")
Schönberg 1942 yılında bir de Piyano Konçertosu yazmıştır. Opus sayısı 42'dir. Schönberg'in Piyano Konçertosu, Keman konçertosu'na göre çalgıçalar için de dinleyici için de daha kolaylık taşır. Bunun nedeni Schönberg'in "Dönüşlü Biçim" anlayışına/yapısına uygun olarak diziden türettiği örgeleri kullanırken biraz da olsa dengeserlik yaklaşımını gözetmiş olmasıdır. Keman Konçertosunun baştan sona devrimci yapısallığına karşılık Piyano Konçertosunda eskileri andırışla bir tür duygululuk arayışında olan Schönberg'le karşılaşmakta olduğumuzu söyleyebiliriz. Yapıtın bölümleri: Andante/Molto allegro/Adagio/Grazioso olarak dört bölüm olmakla birlikte, bir birine bağlı olarak çalındığından tek bölümlü bir yapıt sayılabilir. Kullanılan dizi:
Mi - Si bemol - Re - Fa - Mi - Do - Fa diyez - La bemol - Re bemol - La - Si - Sol 'dur. Ancak, 9. ve 11. sesler kimi yerde 12. sesle yer değiştirebilmektedirler.
Schönberg'in Piyano Konçertosunu Rafael Kubelik yönetimindeki Bavyera Radyosu Orkestrası eşliğinde Alfred Brendel'in piyanosundan sunuyoruz.
(Ç.S.M) Küğ: Schönberg - Piyano Konçertosu Op.42 (20'04")
Schönberg'den dinleteceğimiz üçüncü yapıt; 1947 yılında yazmış olduğu "Op.46 Varşova Kırımından Sağ kalan" adlı; konuşmacı, erkekler korosu ve orkestra için olan yapıtı. Schönberg bu yapıtını, İkinci Dünya Savaşı sırasında Almanların Polonya'yı işgalleri ve Yahudileri fırınlarda yakmalarının etkisiyle, bu insanlık dışı, unutulmaması gereken kıyımın ürkünçlüğünü anılarda sürekli tutabilmek için 1947 yılında ABD'de yazmıştır. Varşova'dan sağ olarak kurtulabilmiş olan, İngilizce konuşmasında gördüklerinden çıldırmak üzere olduğunu söylerken, birden Almanca; "Erzahlen/Sayın" buyruğuyla insanların nasıl soyut bir sayı durumuna indirgenmiş olduğunu belirtir. Tümü yedi buçuk dakika tutan bu yapıtıyla Schönberg; İkinci Dünya Savaşında insanlığın utanç verici yönünü, sayfalar dolusu yazıdan, uzun söylevlerden, bütünü kapsayamayan yüzlerce fotoğrafın bırakacağı etkiden çok daha ötede bir güçle, tarihi, silinmeyecek biçimde kulaklardan zihne yerleştirebilmiştir. Yapıtın sonunda erkekler korosu tek sesli olarak "Diriliş Yakarısı/Shema Yisroel" i söylerler. Orkestra "cantus firmus"la bunu pekiştirir, zenginleştirir.
Schönberg'in "Op.46 Varşova'dan Sağ Kalan" yapıtını, Pierre Boulez yönetimindeki BBC Senfoni Orkestrası ve Korosundan dinleyeceğiz. Konuşmacı: Günther Reich
(Ç.S.M.) Küğ: Schönberg - Varşova'dan Sağ Kurtulan Op.46 (7'26")
Schönberg'den dinleteceğimiz son yapıt, onun son yapıtı olan; 1951 yılında ölümüyle tamamlayamamış olduğu; Op.50/C "Çağdaş Mezmur/Moderne Psalm No1". Bu yapıt da konuşmacı, koro ve orkestra için yazılmıştır. Yine Pierre Boulez yönetimindeki BBC Senfoni Orkestrası ve Korosundan dinleyeceğiz. Konuşmacı: John-Shirley Quirk
(Ç.S.M.) Küğ: Schönberg - Çağdaş Mezmur Op.50/C (5'33")
Not: Tekrar yayında kısaltılmış olan programın ses kaydında Varşova'dan Sağ Kurtulan Op.46 ve Çağdaş Mezmur Op.50/C yer almamıştır.
