Çağlar ve Müzik - 34

Bölüm 34 / Orijinal Yayın Tarihi: 30 AĞUSTOS 1999



Sayın dinleyiciler, Bartok'u bizde az seslendirilmiş veya hiç selendirilmemiş yapıtların öncelik vererek onu tanımaya ayırdığımız izlencemizi sürdürüyoruz. Bu kez onun üç dördülünü dinleteceğiz. Bartok yaylılar için altı tane dördül yazmıştır. Birincisini 1908 yılında, ilk dönemi içinde, ikincisini 1915-1917 yılları arasında ikinci dönem içinde ortaya koymuştur.
Bugün dinleteceğimiz Üçüncü Dördülü 1927'de, Beş bölümlü olan Dördüncü Dördülü 1923'te, yine beş bölümlü olan Beşinci Dördülü 1934'te yazmıştır. Bartok'un dördüllerinin Beethoven'den bu yana yazılmış dördüllerin en mükemmeli oldukları eleştirmenlerce genelde olumsandığı gibi, küğünün gelişiminin de göstergeleri sayılabileceği belirtilmeye çalışılır.
Bundan önceki izlencilerimizde Barok'un gelişim yönü ve varış noktaları yönünden yapmış olduğumuz tüm açıklamalar dördülleri için de geçerli bulunmaktadır. Üçüncü Dördül, kesintisiz, birbirine bağlı olarak çalınacak üç bölümcük ve coda'dan oluşmaktadır. Yapıtı Çilingiryan Dörtlüsü seslendirmektedir.

KÜĞ (Ç.S.M.): BARTOK - Üçüncü Dördül (14'55")

Bartok'un üçüncüden bir yıl sonra 1923'de yazdığı Dördüncü Dördül, kullandığı ögeler ve teknik bakımından üçüncünün daha gelişmişi, daha zengileştirilmişi olarak görülebilir. Tını zenginliğine ulaşmak bakımından yaylıçalgıların kullanılışında değişik tekniklerin; sul tasto, sul ponticello, col legno(lenyo), Legno battuto (lenyo battuto) bollukla yer aldığı bu dördüllerin dördüncüsünde Bartok'un adıyla anılan; Bartok Pizzicato olarak adlandırılan yeni bir pizzicato tekniğinin de ortaya koyulmuş olduğunu görmekteyiz.
Bartok'un Dördüncü Dördülünün bölüm sıralaması şöyle:

1. Allegro
2. Prestissimo con sordino
3. Non troppo lento
4. Allegretto pizzicato
5. Allegro molto

Her bölümde ayrı bir tınısal zenginlik bulunan, kücük bir örgeden geliştirme yoluyla nasıl dev bir yapısallığa ulaşılabileceğinin hayret ve hayranlık verici gizini ve bilgisini içinde barındıran Dördüncü Dördül'ü yine Çilingiryan dörtlüsü seslendiriyor.

KÜĞ (Ç.S.M.): BARTOK - Dördüncü Dördül (22'30")

Dinleteceğimiz son yapıt, Bartok'un 1934 yılında yazdığı Dördüncü Dördülü gibi beş bölümlü daha sade gereçlerle araştırma zenginliğine ulaşan Beşinci Dördülün bölümleri:

1. Allegro
2. Adagio molto
3. Scherzo
4. Andante
5. Finale

Yapıtı yine Çilingiryan dörtlüsü seslendiriyor.

KÜĞ (Ç.S.M.): BARTOK - Beşinci Dördül (30'40")

Not: Tekrar yayında kısaltılmış olan programın ses kaydında Üçüncü Dördül yayınlanmamıştır.