Çağlar ve Müzik - 79

Bölüm 79 / Orijinal Yayın Tarihi: 30 Temmuz 2000

Sayın dinleyiciler; bugünkü izlencemizde, cazla ciddi evrensel küğü çok başarılı biçimde kaynaştırmakla, Amerikan küğünde uzun yıllar süren bir beklentiyi gerçekleştirmiş olan, 1898-1937 yılları arasında yaşamış olan George Gershwin(Corç Gerşvin)i örneklerle tanıtmaya çalışacağız.
Rusya'dan Amerika Birleşik Devletlerine göçmüş yahudi kökenli bir ailenin çocuğu olan George Gershwin erken yaşta küğsel anıklık göstermesine karşın, düzenli bir küğ, eğitimi görmedi. Aralıklı olarak aldığı piyano ve uyum/armoni derslerinden edindiği bilgilerin ötesinde kendi kendini yetiştirmiştir. 16 yaşındayken ilk şarkılarını yazmaya başladı. On dokuz yaşındayken yazdığı bir şarkının notası bir milyon, plağı iki milyonun üstünde satınca büyük bir üne kavuştu. Ancak Gershwin'in yelincek küğün ötesinde ciddi küğ alanında önemli bağdarlar arasında yer alması, adının geçer oluşu 1924'te yazıp ilk seslendirilişinde piyano partisini kendisinin çalmış olduğu "Mavi Rapsodi" ile olmuştur.
Gershwin'in bu çok ünlü yapıtını Eugen Ormandy yönetimindeki Filadelfiya orkestrasının eşliğinde Oscar Levant'ın piyanosundan dinliyoruz.

MÜZİK: Gershwin - Mavi Rapsodi (12'48")

Gershwin, cazdan esinli senfonisel yapıtlar ortaya koyma isteğini bu başarısından sonra da sürdürdü. 1915 yılında, büyük Fa dengeserli tek piyano konçertosunu yazdı ve ilk seslendirilişinde piyanoyu yine kendisi çaldı. Ünü, bağdar olarak kendisini hep yetiştirmek isteğini önlememişti. Bir yandan yeni yapıtlar ortaya koyarken bir yandan da ilerici Amerikalı bağdarlar Henry Cowel ve Wallingford Riegger'den girdi/kontrapunt dersleri aldı, öğrendiklerini yapıtlarında, özellikle ünlü, tek operası Porgy ve Bess'te uyguladı da…
Gershwin piyano için çok az yapıt yazmıştır. Bu az sayıdaki piyano parçaları içinde en tanınan ve en çok seslendirileni 1926 yılında yazmış olduğu "Üç Onçalın/3 Prelüd"dür.
Şimdi, önce, üç bölümü; Allegro/Andante con moto/Allegro con brio buyurgulu "Piyano Konçertosu"nu André Kostelanetz'in yönettiği New York Filarmoni eşliğinde Oscar Levant'ın piyanosundan dinleyeceksiniz.

MÜZİK: Gershwin - Piyano Konçertosu (30'50")

Şimdi de yine Oscar Levant'ın piyanosundan "Üç Onçalın"ı sunuyoruz.

MÜZİK : Gershwin - 3 Onçalın (5'33")

Gershwin'in 1934-1935 yılları arasında bağdamış olduğu tek operası "Porgy ile Bess" ilk olarak 1936'da Boston'da oynandığında başarı kazanamadı. Eleştirmenler bu konusuyla ve şarkıcılarıyla "zenci"leri önde tutan operayı tutmadılar, çok kötülediler. 11 Temmuz 1937 günü Gershwin 39 yaşındayken beyin uru nedeniyle Kaliforniya'da öldükten sonra yapıtlarına ilgi daha da arttı. Porgy ve Bess 1943 yılında yeniden sahneye koyuldu. Bu kez başarı öylesine büyük oldu ki, kısa sürede bütün önemli sahnelerde yer almaya başladı. Türkiye'de bu operanın ilk oynanışı 1968 yılında Ankara Deviet Opesında yapılmıştır.
Gershwin'den son örnek olarak, Porgy ve Bess Operasından: Giriş küğü, Klara'nın şarkısı "Summtime", Serena'nın Porgy'nin öldürdüğü kocası için ağıt şarkısı ve Sportine-Life'ın şarkısını sunacağız. Klara ve Serena'nın şarkılarını Roberta Alexander, Sportin'Life'ın şarkısını Simon Estes söylüyor.
Berlin Radyosu koro ve orkestrasını Leonard Slatkin yönetiyor.

MÜZİK : Gershwin - Porgy ile Bess'ten parçalar (U8'46)

Çağlar ve Müzik - 78

Bölüm 78 / Orijinal Yayın Tarihi: 23 Temmuz 2000

Sayın dinleyiciler; A.B.D.de evrensel boyutlar içinde önemli ilk bağdar olan Charles Ives'dan geçen izlencemizde söz etmiş, yapıtlarından örnek de vermiştik. Ives'in doğum yılı olan 1874 yılından sonra doğmuş olup da ABD küğünün gelişiminde yer almış bağdarların 1900 doğum yılına kadar olanlarının en önemlilerini şöyle sıralayabiliriz:
Carl Ruggles (1876-1971) / Wallingford Riegger (1885-1961) / Walter Piston (1894-1976) / Virgil Thomson (1896-1989) / Roger Sessions (1896-1985) / Henry Cowell (1897-1965) / Ray Harris (1898-1979) / George Gershwin (1898-1937)
Bu izlencemizde doğum tarihlerine göre sıraladığımız bağdarlardan yalnız üçü; Virgil Thompson, Roger Sessions (Racır Sesşıns) ve Henry Cowell üzerinde çok kısa olarak duracak ve yapıtlarından örnek vermeye çalışacağız.
1896-1989 yılları arasında yaşamış olan Virgil Thompson Harvard Üniversitesinde eğitim gördü. Sonra Paris'e giderek Nadia Boulanger'nin öğrencisi oldu. Fransız Altıları ile ilişkisi oldu. Onlar gibi Eric Satie'nin görüşlerinin etkisinde kaldı. Amerika'ya döndükten sonra hem öğretmenlik hem küğ eleştirmenliği yaptı. Küğ üzerine kitaplar yazıp yayınladı. Yapıtları genelde "Yeni Klasikcilik" akımı içinde Satie'de görülen yalınlama ve mizah anlayışı içinde görünürler. Bir İlahi Ezgisi Üzerine Senfoni adlı yapıtını 1928 yılında yazmıştır. Giriş ve Allegro, Andante Cantabile Allegretto, Allegro buyurgulu dört bölümden oluşur. Dinleteceğimiz bu yapıtı Eastman-Rochester (Istmın Roçester) orkestrasından dinleyeceksiniz. Yönetici: Howard Hanson.

MÜZİK: Virgil Thomson - Symphony on a Hymne Tune (20'20")

Roger Sessions (Racır Sesşıns) New York'a bağlı Brooklyn'de 1896'da doğdu. Yale'de (Yeyl'de) Horatio Parker, New York'da Ernest Bloch'dan ders aldı.
Cleveland konservatuvarında Bloch'un yardımcılığını da yaptı. 1925-1933 yılları arasında Avrupa'da yaşadı. Dönünce Aaron Copland'la birlikte Çağdaş Küğün tanınması, anlaşılması ve tutulması için dinletiler düzenledi, bağdama dersleri verdi. Küğün ekinsel/kültürel ve eğitsel yanıyla ilgili kitaplar yayınladı. Küğünde dış görünüşü bakımından eski biçimlere bağlıymış gibi durursa da, içerik bakımından anlatım diriliği ve tartısal özgürlükleri yeğlemesi açısından ilerici ve özgün olmayı başarmıştır. 16 Mart 1985'de New Jersey'de ölmüştür.
Leonid Andreyev'in "Kara Maskeler" adlı oyunu için 1923 yılında yazmış olduğu Orkestra Ardışı'nı yine Eastman-Rochester Orkestrasından Howard Hanson yönetiminde dinleyeceksiniz.

MÜZİK: Roger Sessions - The Black Maskers

Henry Cowell 1897'de Kaliforniya'da bulunan Menlo Park'ta doğdu. Badarlığa küğ eğitimi görmeden 14 yaşlarında edindiği bir piyano üzerinde denemeler yaparak başladı. 1914 yılnda Kaliforniya Üniversitesinde Charles Seeger'in öğrencisi oldu. 1916-1918 yılları arasında New York Üniversitesinde öğrenciliğini sürdürdü. Avrup küğünü incelemek için Avrupa'ya giderek bir süre Berlin'de yaşadı. Bu arada, Doğu küğleriyle de ilgilenmeye başladı. Küğdeki yenilik arayışlarının kuramsal yanını belirten bir kitap yayınladı. 1927'de New York'ta "Yeni Küğ Yayınevi"ni kurdu ve yönetti. Değişik üniversitelere bağlı konservatuarlarda dersler verdi. Hep yenilik, yenileşme ardında koştu. Ives ve Ruggles gibi ilerici, yenilikçi bağdarları destekledi, tanıtmaya çalıştı. Piyanoda salkımses tekniğinin ilk uygulayıcısı, yine piyanoda tuşlara basarak değil, teller üzerinde değişik vuruş veya çekişlere göre çalmanın da ilk uygulayıcısı oldu. 1965'te New York'da öldü.
Cowell'den ilk dinleteceğimiz yapıt 1924 yılında yazdığı Üç çalgı için Dört Düzenleme. Phoenix Üçlüsünden dinleyeceksiniz.

MÜZİK: Henry Cowell - Four Combination for Three Instruments (6'48")

Cowell'den dinleteceğimiz son yapıt, 1950 yılında yazılmış olan "İlahi ve Fügsel Hava N.9" Bu yapıtta çelloyu Sarah Fiene, piyanoyu Josephine Gandolfi çalıyor.

MÜZİK: Cowell - Hymn and Fuguing Tune No.9 (5'46")

İzlencemizin son yapıtı yine Cowell'in. Dört bölümlü olan İran Havaları Takımı/Persian Set 1956'da yazılmış. Manhattan Oda Orkestrasını Richard Auldon Clark yönetiyor.

MÜZİK: Henry Cowell - Persian Set (15'48")

Çağlar ve Müzik - 77

Bölüm 77 / Orijinal Yayın Tarihi: 16 Temmuz 2000

Sayın dinleyiciler, Birleşik Amerika Devletlerinde evrensel alanda sözü edilmeye değer küğsel yaratımların, Avrupa'ya göre geç, ancak yirminci yüzyılın başlarında 1900'den sonra ortaya çıkmaya başladığını söyleyebiliriz. Evrensel ölçüler içinde önemli ilk Amerikalı bağdarın 1814-1954 yılları arasında, yaşamış olan Charles Ives olduğu görülmektedir. Ne ki Ives'in yapıtlarının önemsenerek seslendirilmesi çok büyük gecikmeyle gerçekleşebilmiş olduğundan sonraki kuşağın yetişmesine etkisi oldukça sınırlı kalmıştır.
Ives'ın önemi; Avrupa küğünden bağımsız, özgürlükçü, araştırmacı Amerikan tinini yansıtan bağdar olması kadar, küğün teknik, yapısal gelişim ve değişimini gerçekleştirmiş olmasındandır. Ne ki küğde yaptığı tüm atılımlar, yenilemeler, devrimler uzun yıllar bilinmeden kalmıştır.
Charles İves, ilk küğ eğitimini, deneysel küğ çalışmalarından hoşlanan bando yönetmeni olan babasından almıştır. Baba Ives, bandoyu ikiye üçe böler, her birini ayrı bir sokaktan kentin ortasında bulunan alana doğru yürütürken her birinin ayrı bir yapıt çalmasını isteyerek, giderek güçlenen seslerin karışımından doğan karmaşık hem de değişken küğün getirisini algılamaktan hoşlanırmış. Bu deneysel yaratı araştırısı Charles Ives'in ilk yapıtından son yapıtına dek ortaya koyduğu, tüm küğünün temelinde vardır.
Bu nedenle Ives'in küğü, ilişkisiz gibi görülen seslerin ilişkisini yakalayıp bulmak yönünden aykırılıkları geniş bir gelişim zinciri içinde eritip birleştirebilmesiyle yeni bir küğ anlayışının verimi olmuştur.
Şimdi, Ives'in İkinci Piyano Sonatı - Concorde Mass'i, bağdarın sonradan yaptığı düzenlemeye göre kimi yerlerde viyola ve flütün de katkısının bulunduğu biçimiyle dinleteceğiz. Dört bölümlü olan yapıt, 1840-1860 yılları arasında Amerikan kültür, düşün yaşamında derin izler bırakmış dört sanatçı / düşünüre ayrılmıştır.
Dinleteceğimiz kayıtta piyanoyu Herbert Henk, viyolayı Georgi Georgiev, flütü Hermann Klemeyer seslendirmektedir.

MÜZİK: Ives – 2. Piyano Sonatı "Concorde Mass" (49'28")

Şimdi dinleteceğimiz yapıt, Ives'in 1912-1915 yılları içinde yazdığı, üç bölümlü 2. Orkestra takımıdır. Yapıtın ilk nota basımı 1951'de yapılmıştır. İlk bölüm: Atalara ağıt başlıklıdır. İkinci bölüm: Kaya yontuğu tepeler halkın açıkhava toplantısına katılıyor. Üçüncü son bölüm: Acılı bir günün sonunda Hannover Alanının Kuzeyinden Halkın yükselen sesi başlığını taşımaktadır.
Yapıtı Morton Gould yönetiminde Chicago Senfoni Orkestrası seslendiriyor.

MÜZİK: Ives - Orchestral Set 2 (15'47")

Ivest'dan sunacağımız son yapıt: Yanıtsız Soru. Ives bu orkestra parçasını 1908 yılında yazmıştır. Yine Morton Gould yönetimindeki Şikago Senfoni Orkestrasından dinleyeceksiniz.

MÜZİK: Ives - Yanıtsız Soru (6'57")

Çağlar ve Müzik - 76

Bölüm 76 / Orijinal Yayın Tarihi: 25 Haziran 2000

Sayın dinleyiciler; çağdaş Alman bağdarlarını/bestecilerini tanıtmaya ayırdığımız izlencemizi bugün tamamlamış olacağız. Bugün size tanıtacağımız bağdar, 1952 Karlsruhe doğumlu Wolfgang Rihm olacak. Rihm küğsel eğitimini 1968-1972 yılları arasında Karlsruhe'de Eugen Werner Velte yanında yaptı. 1972'de Köln'e giderek Karlheinz Stockhausen'in yanında 1973 yılına kadar eğitim gördü. 1973-1976 yılları arasında Freiburg'a geçerek Wolfgang Fortner, Humphrey Searle ve Heinrich Eggebrccht'den Freiburg Üniversitesine girerek bilgilenmeye yöneldi. 1970 yılından başlayarak Darmstadt'daki Çağdaş Küğ kurslarına katıldı. 1978'den sonra da bu kurslarda öğretim görevi üstlendi. 1969 yılından başlayarak ortaya koyduğu bağdalarıyla ödüller aldı. Birkaçını sayalım: 1979'da Roma Ödülü'nü, 1981'de Bonn kentince verilen Beethoven Ödülü'nü, 1983'te "Hamleteetmachine" operasıyla Rolf Liebermann ödülünü kazandı.
Wolfgang Rihm bugüne değin vermiş olduğu yapıtlarında sürekli ayenilenme ardında koştuğunu göstermiş bir bağdardır. Rihm'in yapıtlarından beş örnek sunacağız.
İlk dinleyeceğiniz yapıt Paul Celan'ın şiirleri üzerine 1973 yılında yazmış olduğu dört şarkı. Bariton Richard Salter'e piyanoda Bernhard Wambach eşlik ediyor.

MÜZİK: Wolfgang Rihm - Paul Celan'ın Dört Şiiri (8'22")

Dinleteceğimiz ikinci yapıt, Rihm'in 1985 yılında, bakır üflemeliler beşlisi için yazmış olduğu Sine Nomine/Adı Yok/Adsız adlı yapıtı Manfred Reichert yönetiminde "Ensemble 13" üyelerinden trompetçi Reinhold Friedrich, ikinci trompet Frieder Stoinle, kornocu Thomas Bernstein, tenor trombonu Hartmut Friedrich, kontrabas trombonu Stefan Bender çalıyor.

MÜZİK: Rihm - Sine Nomine (9'23")

Şimdi Rihm'in 1987-1988 yılları içinde yazmış olduğu 8. Yaylılar Dördülünü dinleyeceksiniz. Tek bölümlü olan yapıtı Arditti Dörtlüsü seslendiriyor.

MÜZİK: Rihm - 8. Dördül (15'03")

Rihm, sahne yapıtlarıyla da tanınmıştır. Bildiğimiz kadarıyla sahne yapıtlarından sonuncusu/altıncısı "Meksika'nın Fethi" operası dört perdelik olup ilk kez 1992 yılında sahnelenmiştir. Konu: hırslı, gözü doymaz, hileci İspanyol Komutan Cortez'in son Aztek kralı Montezuma'yı işkence ederek ve çeşitli hileli yollarla kandırarak, halkının gözünde küçük düşürmeye çalışması ve Montezuma'yı krallıktan uzaklaştırmasıyla ilgilidir. Her perde bir başlık taşımaktadır. 1. Perde Kehanet, 2. Perde Günah Çıkarma, 3. Perde Çırpınma, 4. Perde Tahtı Bırakış başlıklarını taşır. Wolfgang Rihm'in "Meksika'nın Fethi" operasının 4. perdesinin son üç sahnesini sunacağız. Sunacağımız kayıtta Cortez'i bariton Richard Salter, Montezuma'yı soprano Renate Behle seslendirmektedir. Hamburg Kent Operası Koro ve orkestrasını Ingo Metzmacher yönetmektedir.

MÜZİK: Rihm - Meksika'nın Fethi operası 4. perde 10, 11, 12. sahneler (11'11")

Wolfgang Rihm'den sunacağımız son yapıt, onun 1991-1992 yılları içinde yalkın keman ve orkestra için yazmış olup ünlü kemancı Anne-Sophie Mutter'e sunulamış olduğu "Şarkı Çağı" başlıklı yapıtı.
James Levine (Ceyms Livayn) yönetimindeki Şikago Senfoni Orkestrası, yapıtın kendisine sunulanmış olduğu kemancı Anne Saphie Mutter'e eşlik edecek.

MÜZİK: Rihm - Şarkı Çağı (24'23")

Çağlar ve Müzik - 75

Bölüm 75 / Orijinal Yayın Tarihi: 9 Temmuz 2000

Sayın dinleyiciler, 1970'lerden sora çağdaş küğde yeniden ezgiselliğe, çok biçemliliğe ses artırımıyla ulaşılan duygunluğun/lirizmin egemen olduğu bir küğ ortaya çıktı. Biz bu yeni küğe; Yeni Coşkuculuk/Yeni Romantizm adını veriyoruz. Bugünkü izlencemizde Yeni Coşkucu küğ türünün Almanya'daki en belirgin ve dikkate değer temsilcilerinden 1942 doğumlu Volker David Kirchner'i birkaç yapıtıyla tanıtmaya çalışacağız.
İlk dinleteceğimiz yapıt, Volker David Kirchner'in 1979 yılında yazmış olduğu piyanolu Üçül'ü. Kreisler Üçlüsü çalıyor.

MÜZİK: Kirchner - Üçül (19'07")

Kirchner'den bu kez dinleyeceğiniz yapıt; "Nachtstück" / Viyola ve Küçük Orkestra için Gece Parçası adını taşıyor. 1980-1981 yıllarında yazılmış. Yapıtın Wagner tınaşları / akorları üzerine yapılandırılmış olduğunu bağdar açıkça belirtiyor. Viyolayı Bodo Hersen çalıyor. Siegfried Köhler yönetimindeki Wiesbaden Kent orkestrası eşlik ediyor.

MÜZİK: Kirchner - Nachtstücke (10'55")

Üflemeler için 1981'de yazılan Mavi Palyaço / Der Blaue Harlekin, Pablo Picasso'nun şanına / onuruna sunulmuştur. Bu yapıtı Mainz Üflemeler Topluluğu Klaus Rainer Schöll yönetiminde seslendiriyor.

MÜZİK: Kirchner – Mavi Palyaço (8'15")

Sırada Kirchner'in bütün dünyada tanınmasına neden olan, 1981-82 yılları içinde orkestra için yazılmış olan I.Resimler var. Üç bölümlü olan yapıtın ilk bölümü "Idlylle" başlığını taşıyor ve Franz Schubert'in şanına sunulanmış. İkinci bölüm: Scherzo, E.T.A. Hoffmann'ın şanına, "Elegie/Ağıt" başlığını taşıyan üçüncü, son bölüm ise Claude Debussy'nin şanına adanmış. Wiesbaden Kent orkestrasını Siegfried Köhler yönetiyor.

MÜZİK: Kirchner – Resimler I (17'44")

Volker David Kirchner'den, tarih yönünden günümüze en yakın yapıtı, 1992-1993 yılları içinde yalkıcılar / solistle, koro ve orkestra için yazmış olduğu, altı bölümlü "Missa Moguntina"dan sunacağımız 2.Gloria, 5.Credo bölümleri son örneğimiz olacak.
Missa Moguntina'da yer alan sanatçılar: Soprano Maria Korb, çocuk soprano I Matthias Jüttner, çocuk soprano II Alison Browner, Alto Mads Elung-Jensen, tenor Johannes M.Kösters, bariton Gregory Reinhart, bas Albert Schrönberger Mainzer Dom Orkestra ve korosunu Mathias Breitschaft (Matiyas Breitşaft) yönetiyor.

MÜZİK: Kirchner - Missa Moguntina'dan 2 ve 5. Bölümler.