Çağlar ve Müzik - 67

Bölüm 67 / Orijinal Yayın Tarihi: 23 Nisan 2000

Sayın dinleyiciler; bugünkü izlencemizde, geçen hafta başlamış olduğumuz, çağdaş Alman bağdar Bernd Alois Zimmermann'ın yapıtlarını tanıtmayı sürdüreceğiz. Önce Yunan Kökenli Fransız bağdar İannis Xenaxis'in ilk örneklerini ortaya koyduğu, ardından 1960 yılında Polonyalı öncü bağdarlarca benimsenip yeni bir anlatı yolu olarak bir biçim olarak dünyaya sunulan "yığınses" küğü, Bernd Alois Zimmermann'ı ilgilendirmiş, kullanılan yöntem ve tekniği kendi küğünün/yaratılarının da bir ögesi durumuna getirmiştir. Zimmermann 1960'da 42 yaşında olmasına karşın, kendisinden çok genç ilerici bağdarların küğdeki tüm açılış ve atılımlarını benimseyip, örnekseyerek, küğüne yeni bir söyleyiş, yeni tınılar, yeni kuruluşlar/çatkılamalar getirdi. İlk yapıtlarında yeni klasikçiliğe uygun yazıyor görünümündeyken çok kısa sürede dizisel anlayışa yönelmişti. Kısa sürede bunu da aşarak Olivier Messiaen'ın çok eksenli/çok yüzeyli küğünden de yararlandıktan sonra yığınses küğüne uzanan bir yöneliş içinde yapıtlar verdi. İlerlemiş yaşına karşın kendisini sürekli yenilemesini bilmiş, en genç bağdarlarla yarışırcasına hep ilerici olması nedeniyle kendisine yakıştırılan; "Genç bağdarların en yaşlısı, yaşlı bağdarların en genci" tanımlaması, tam bir gerçeğin anlatımı olmuştur.
Bugünkü izlencemizde Bernd Alois Zimmermann'ın dört yapıtını sunacağız.
1959'da başlayıp 1960'da tamamladığı; yalkın/solo çello için Sonat adlı yapıtı beş bölümlüdür. Bölümler: 1)Rappresantazione 2)Fase 3)Tropi 4)Spazi 5)Versetto.
Bernd Alois Zimmermann'ın dinleteceğimiz, yalkın/solo çello sonatı, tümden yeni tekniklerin uygulanmasıyla ne denli değişik tınılar ve örgesel zenginlikler elde edilebileceğinin belirgin bir örneği olacaktır. Yalkın çelloyu Michael (Mihael) Bach çalmaktadır.

MÜZİK: B.A.Zimmermann - Yalkın Çello için sonat (11'52")

B.A.Zimmermann'dan bu kez de 1962 yılında yazmış olduğu Çello Konçertosu'nu dinleteceğiz. Beş bölümlü olan konçerto, ayrıca bir bale deyimi olan "Pas de trois/Üç Adım Biçiminde" başlığını taşımaktadır. Yapıtta, çellonun çok büyük ölçüde hüner isteyen çalınış yöntemi ve orkestra ile bütünleşen karmaşık, yeni tınısal birlikteliği çok etkileyici bir bütünlük oluşturmakta, yirminci yüzyılda yazılmış en dikkat çekici, en parlak ve anlamlı konçertoların başta gelenlerinden birisi bulunmaktadır. 
Çelloyu Heinrich Schiff çalmakta, Baden-Baden Senfoni Orkestrasını Michael Gielen (Mihael Gielen) yönetmektedir.

Müzik: B.A.Zimmermann - Çello Konçertosu (24'30")

Zimmermann'dan dinleteceğimiz üçüncü yapıt; İki Piyano için Monologlar adını taşımaktadır. 1960-1964 yılları arasında yazılmıştır.
Resim sanatında çağdaş sanatçıların kimi kez başvurdukları "Collage/Yapıştırma" tekniğinin küğde uygulanışının şaşırtıcı, en olgun örneklerinden birisidir. Hemen belirtelim; Zimmermann, yapıtının başına "Hommage a Claude Debussy/Debussy'nin Şanına" sunulamasını yazmıştır.
Dinleteceğimiz kayıtta piyanoları, ünlü Alman piyano çalarları Alfons ve Aloys Kontarsky kardeşler çalmaktadır.

MÜZİK: Zimmermann - Monologues (17'44")

İzlencemizin son yapıtı, Zimmermann'ın Alfred Jarry'nin ünlü oyununun kahramanı "Kral Ubu" ile ilgili olup "Kral Ubu'nun Akşam Yemeği için Küğ - Bir giriş ve Yedi Parçalı Kara Bale" başlığını taşımaktadır. 1966 yılında yazılan yapıt, baştan sona, küğle yapılabilecek bir hicvin en güzel örneklerinden sayılabilir. Kral Ubu'nun akşam yemeği için küğ; 16. 17. yüzyıllardan alınma "saray kırını/ dansı" küğü örneğiyle başlar. Ancak ardından birbiri içine geçmiş olarak: Wagner'in Walkvriğsinden, Berlioz'un Fantastik Senfonisi'ndeki "Dies Irae" örgesine doğru uzanır. Yapıtın bitişi Karlheinz Stockhousen'in ünlü araştırma yapıtı; "Piyano Etüdleri"nden 9.da kendini gösteren tınaşın/akorun (accord) bıktırıncaya dek sürekli yinelenmesiyle sona erer.
Bernd Alois Zimmermann'ın "Kral Ubu'nun Akşam Yemeği için Küğ-Bir Giriş ve Yedi Bölümden oluşan Kara Bale"sini, Michael Gielen yönetimindeki Köln Radyosu Senfoni Orkestrasının seslendirmesiyle sunuyoruz.

MÜZİK: Zimmmermann - Kral Ubu'nun Akşam Yemeği için Küğ (16'38")

Bernd Alois Zimmermann'ın "Kral Ubu'nun Akşam Yemeği için Küğ" başlıklı, Bir Giriş ve Yedi Bölümden oluşan Kara Bale'sini dinledik. Michael Gielen (Mihael Gielen) yönetimindeki Köln Radyosu Senfoni Orkestrası seslendirdi.

TRT'de 2000 yılında yayınlanmış olan "Çağlar ve Müzik" programının ses kayıtları elimizde olmadığından, burada paylaşılan küğ örnekleri, Ertuğrul Oğuz Fırat'ın kendi arşivinden sunduğu icralardan farklı olabilir.

Çağlar ve Müzik - 66

Bölüm 66 / Orijinal Yayın Tarihi: 16 Nisan 2000

Sayın dinleyiciler; bugünkü izlencemizde çağdaş Alman küğünün en önemli bağdarlarından; Bernd Alois Zimmermann'ı tanıtmaya başlayacağız. En önemli yapıtlarıyla tanıtmayı düşündüğümüz Zimmermann için dört izlence sunacağız.
Bernd Alois Zimmermann 1918 yılında doğdu. Köln ve Bonn kentlerinde eğitim gördü. Bir ara Fransa'ya gitti. Gençlik yıllarında önceleyin Stravinski ve Darius Milhaud (Miyo)nun etkisinde kaldı. 1942'de Köln Küğ Yüksekokulunda Lemacher (Lamaher) ve Jarnach (Yarnah)dan eğitim gördü. 1948-1950 arasında Darmstadt'taki çağdaş küğ kurslarına katılarak Wolfgang Fortner ve Rene Leibowitz (Leyboviç)den yararlandı.1950-1952 yılları arasında Köln Yüksek Küğ Okulunda öğrenimini sürdürdü. 1957 yılından intihar ettiği 1970 yılına kadar Köln Yüksek Küğ Okulunda öğretim görevinde bulundu.
Bernd Alois Zimmermann'ın ilk yapıtları pek de ilgi çekici değildir. İlk yapıtlarını ortaya koyduğu 1940 ile 1950 yılları arasında Schönberg, Bartok, Stravinski'nin etkisi altındadır. Giderek Webern, Berg, Messiaen, hatta dönemdeşi Henze'nin ve caz küğünün çarpıcı yanları da girer. Dikkate değer kuruluşu ile olsun, kemandaki dokunaklı tartısallık ile olsun önemsenmeye büyük ölçüde hak kazanan ilk yapıtı, 1949-1950 yılları arasında yazmış olduğu "Keman Konçertosu"dur.
İlk bölümü; Sonata-Allegro moderato, rubato / İkinci bölüm; Fantasia / Üçüncü bölümü: Rondo-Allegro con brio buyurgulu Keman Konçertosu, denegeser/tonal ve dengeserlikdışı/atonal küğün karışımından güçlenen; dinç, soluklu tartısallığı ile çekicilik gösterir.
Bernd Alois Zimmermann'ın bu ilginç, hem de etkileyici keman konçertosunu Susanne Lautenbacher'in kemanından dinleteceğiz. Eşlik, Siegfried Köhler'in yönetimindeki Lüksenburg Radyo Orkestrasınındır.

MÜZİK: Zimmermann - Keman Konçertosu (17'07")

1950-1960 yılları arasında Zimmermann, çello, obva, trompet için konçertolar yazar. Bunlardan seslendirilmesi büyük ustalık isteyen, 1953-54 yılları arasında yazmış olduğu "Trompet Konçertosu"nu sunacağız. Trompet'i Hakan Hardenberger çalıyor. Michael Gielen yönetimindeki Baden-Baden Senfoni Orkestrası eşlik ediyor.

MÜZİK: Zimmermann - Trompet Konçertosu (13'33")

Zimmermann'ın 1955-1956 yılları arasında, iki piyano için yazmış olduğu "Görüngeler/Perspectives" adlı yapıtı, kökü diziden kaynaklanan, ancak anlatım etkililiği, aranan gerginliği yaratmak için, bozulmuş dengeserliği, yeniden değişik aralıklar üzerine kurmak ister görünen "seçmeci/ecclectique" bir yapısallığı çağrıştırır. İki bölümlü olan yapıt: 1-Grave 2-Tranquillo molto buyurguludur. Piyanoları Alfons ve Aloys Kontarsky kardeşler çalıyor.

MÜZİK: Zimmermann - Perspectives

Bernd Alois Zimmennann'ın kendisine gelinceye değin küğde etkinliği belirlenmiş tüm yöntemleri büyük bir güvenle alıp kendi buluşlarını da ekleyerek çok özel ilgiyi gerektirecek ölçüde karmaşık, ama karmaşıklığı ölçüsünde çizgi dışı anlatım gücü, derinine sağlamlık gösteren küğünün en olgun yapıtları 1960 yılında başlayıp ölüm yılı olan 1970'e dek sürecektir. Bu on yıl içinde her yapıtı yeni bir araştırma ve özendirici buluşun ürünü olacaktır. En büyük yapıtı sayılan, çağdaş küğün de en önemli yapıt1arından birisi olarak belirlenen "Die Soldaten/Askerler" operasını 1958 yılında yazmaya başlamıştır. Ancak 1964 yılında bitirebilecektir.
1961 yılında şaşırtıcı bir "Üçül/Trio" ortaya çıkar. "Presence/Bulunma, Hazır olma" keman, çello ve piyano için yazılmış, beş bölümlü/ya da beş sahneli bir "Ballet Blanc/Akbale" yapıtıdır. Üç çalgı bütün gizli güç/potansiel olanaklarıyla, çok ama çok ustaca sergilenecek yönde kullanılırlar. 1.Sahne-Introduction et Pas d'action / Giriş ve etkin adım/Don Kişot 2.Sahne-Pas de deux/İkili Oyun-Don Kişot ve Ubu 3.Sahne-Solo/Yalkın-Ubu'nun oyunu 4.Sahne-İkili Oyun-Molly Bloom ve Don Kişot 5.Sahne-Tekil Oyun ve Bitiş-Molly Bloom
Şimdi dinleteceğimiz Presence'ın seslendiricileri; keman: Saschko Gawriloff / çello: Siegfried Palm / piyano: Aloys Kontarsky'dir.

MÜZİK: Zimmermann - Presence/Trio (25'48")

TRT'de 2000 yılında yayınlanmış olan "Çağlar ve Müzik" programının ses kayıtları elimizde olmadığından, burada paylaşılan küğ örnekleri, Ertuğrul Oğuz Fırat'ın kendi arşivinden sunduğu icralardan farklı olabilir.

Çağlar ve Müzik - 65

Bölüm 65 / Orijinal Yayın Tarihi: 9 Nisan 2000

Sayın dinleyiciler, bugünkü izlencemizde çağdaş Alman bağdarlarından Karl Amadeus Hartmann'ı tanıtmaya çalışacağız.
Karl Amadeus Hartmann 1905 yılında Münih'te doğdu. Kentin Sanat Akademisinde eğitim gördü. Bir süre Hermann Scherchen ve Anton von Webern'in öğrenciliğini yaptı. Kimi yapıtlarının yabancı ülkelerde seslendirilmesine karşın, Nazilerin Almanya'ya egemen olduğu dönemde hiç bir yapıtının seslendirilmesini istemedi. Webern'in öğrenciliğini yapmış olmak onu dizisel yöntemi öğrenmeye, bundan yararlanmaya götürdü. Ancak hiçbir zaman dizisel çalışmayı kesin kuramsal sınırları içinde kullanmadı. Onu, yeni aralık, tını, ezgi ve uyum arayışları için bir basamak gibi kullanmakla yetindi. Asıl ününü, 2. Dünya Savaşı'nın hemen ertesinde yapıtlarının birbiri ardınca Almanya'da seslendirilmesiyle kazandı. 1963 yılında öldüğünde, sekiz senfonisi, "Simplicius Simpliccimus" adlı "Otuz Yıl Savaşları"nı konu alarak, savaşın anlamsızlığını anlatan tek operası, konçertoları ile, Alman çağdaş küğünün başta gelen öncü bağdarlarından birisi olarak tanınmıştı.
Bu izlencemizde, Karl Amadeus Hartmann'dan üç yapıt dinleteceğiz. Önce, onun 1934-1935 yılları arasında yazmış olduğu operası "Simplicius Simpliccisimus" operasının son (3.) perdesini sunuyoruz. Dinleyeceğiniz kayıtta; "Simplicius Simpliccisimus"u soprano Helen Donath, Vali'yi tenor Klaus König, Yüzbaşı'yı bas Rainar Scholze, Er'i bariton Bode Brinkmann, Konuşmacı'yı Wolf Euba seslendirmektedir. Bavyera Radyosu Koro ve Senfoni Orkestrasını Heinz Frieke yönetmektedir.

MÜZİK: Hartmann - Simplicius Simpliccisimus, 3. perde (26'32")

Şimdi de, Hartmann'ın "Konçertomsu Senfoni" olarak tanımladığı, 1950 yılında yazmış olduğu tek bölümlü olan "Beşinci Senfonisi"ni Rafael Kubelik yönetimindeki Bavyera Radyosu Senfoni Orkestrasından sunacağız

MÜZİK: Hartmann - 5. Senfoni (16'10")

Karl Amadeus Hartmann'dan sunacağımız üçüncü yapıt, 1961 yılında başlayıp ölüm yılı olan 1963'te bitirebilmiş olduğu, ünlü Fransız yazarı Jean Giraudoux (Jan Girodu)nun Sodom ve Gomorra adlı yırını/konulu şiirini kullandığı bariton ve orkestra için "Gesangszene/Sahne Şarkısı" olacak. Bariton: Dietrich Fischer-Dieskau'ya Rafael Kubelik yönetimindeki Bavyera Radyosu Senfoni Orkestrası eşlik ediyor.

MÜZİK: Hartmann - Gesangszene (24'11")

TRT'de 2000 yılında yayınlanmış olan "Çağlar ve Müzik" programının ses kayıtları elimizde olmadığından, burada paylaşılan küğ örnekleri, Ertuğrul Oğuz Fırat'ın kendi arşivinden sunduğu icralardan farklı olabilir.