Çağlar ve Müzik: Ocak 2013

29 Ocak 2013 Salı

Çağlar ve Müzik - 56

Bölüm 56 / Orijinal Yayın Tarihi: 30 Ocak 2000

Hindemith'in "7 Odaküğü" dizisinde 4. yapıt yalkın/solo keman ve oda orkestrası içindir. Orkestra şu çalgılardan oluşur: 2 küçük flüt, mi bemol klarinet, si bemol klarinet, 2 fagot, kontrafagot, pistonlu kornet (si bemol), trombon, bas tuba, viyolalar, çellolar ve kontrabaslar, timpaniler (4 parça). Yapıt Op.36 No.3 sayısını taşır; 1925 yılında yazılmıştır.
"Signal" başlığını taşıyan ilk bölüm kısa bir orkestra girişidir. Kesintisiz olarak ikinci bölüme bağlanır. Yalkın/solo keman bu ikinci bölümde hemen hemen hiç susmamak üzere çalmaya başlar. Orkestranın ilgi çekici şaşkınlık verici bir eşliği vardır. "Nachtstücke" başlığını taşıyan üçüncü bölüm bir gecesel/nocturne'dür. Düşsel, çekici ürperti sergiler. Yapıtın başındaki orkestra bölümünü uzaktan anıştıran hızlı yürüyüşle başlayan dördüncü bölümün otuzuncu ölçüsünde yalkın keman çığırgıya başlar, yalnız timpanilerin eşliğinde çaldığı çok ilginç iki kesimden sonra hiç ara vermeksizin 5. son bölüme geçer. Yalkın keman 4. bölümde timpanilerin eşliğinde hep çift sesli olarak çalmışken, 5. bölüm yalkın kemanın tek sesli çığırgısına dönüşür. Orkestra eşliği de azalmış olup çok yerde kemanı tek başına bırakmaktadır. Konçerto ilginç bir sönüşle son bulur.
Hindemith'in Op.36 No.3 Keman konçertosunu Jaap Schröder'in kemanından, "Concerto Amsterdam" topluluğunun eşliğinde dinleyeceksiniz.
23'00" Hindemith'in 5. Odaküğü Viyola Konçertosu'dur. Op.36 No.4 sayısını taşır. 1927 yılında yazılmıştır. Yalkın viyolaya, flüt, obva, mi bemol klarinet, si bemol klarinet, 2 fagot, kontrafagot, korno, 2 do trompet, trombon, bas tuba, 4 çello, 2 kontrabas eşlik etmektedir.
Konçerto Amsterdam eşliğinde yalkın viyolayı Paul Doktor çalıyor.

KÜĞ : Hindemith - Kammermusik Nr.5 für Bratsche und Orchester Op.36/4 (20'00")

6. Odaküğü, Op. 46 No.1, seviviyolası/viola d'amore için konçertodur. 1928 yılında yazılmıştır. (Görkemli-Yürükçe Ağır/Yürükçe/Çok hızlı buyurgulu) dört bölümlü olan yapıtın dinleteceğimiz seslendiriminde sevi-viyolasını Brett Dean çalmakta, Werner Andreas Albert yönetimindeki Frankfurt Radyosu Senfoni Orkestrası eşlik etmektedir.

KÜĞ : Hindemith - ~~Kammermusik No.5 Op.36 Bratschenkonzert~~ Kammermusik nr. 6 op. 46,1 per viola d'amore e orchestra da camera (17'35")

Süremiz azaldığı ve 7. Odaküğü: Org Konçertosunu sığdıramayacağımız için, bu konçertoyu sunmayı gelecek izlenceye bırakarak Hindemith'in 1928-1929 yılları arasında yazmış olduğu operası "Günün Haberleri" operasının açınlığını/uvertürünü Yan Pascal Tortelier yönetiminde BBC Filarmoni'den sunuyoruz.

KÜĞ : Hindemith - Neues vom Tage (6'43")

TRT'de 2000 yılında yayınlanmış olan "Çağlar ve Müzik" programının ses kayıtları elimizde olmadığından, burada paylaşılan küğ örnekleri, Ertuğrul Oğuz Fırat'ın kendi arşivinden sunduğu icralardan farklı olabilir.

22 Ocak 2013 Salı

Çağlar ve Müzik - 55

Bölüm 55 / Orijinal Yayın Tarihi: 23 Ocak 2000

Sayın dinleyiciler, Paul Hindemith'in verimi içinde konçerto türü epeyce yüklü bir yer tutar. Hemen hemen tüm çalgılar için birer sonat yazmış olduğu gibi en az bir konçerto yazmayı da gözetmiştir. İki keman konçertosu, iki piyano konçertosu, iki org konçertosu, viyola konçertosu, seviviyolası konçertosu, klarinet konçertosu, korno konçertosu, trompet ve fagot için ikili konçerto ilk anda usa gelenler.
Başta saydığımız; keman, çello, piyano ve org için yazdığı ikişer konçertodan birincileri 1922-1928 yılları arasında ortaya çıkmış olup, Hindemith'in zengin buluş gücünü, sağlam girdili yapısallığını çok başarılı biçimde yansıtırlar. Buna karşılık, 1940 ve sonrasında yazılmış ikinci konçertolar, devrimci yanları olmayan, çoğu devinimleri pek de anlamlı olmayan zorlamalı yapıtlar gibi görünürler. Yine de içlerinde bazıları (1939'da yazılmış olan ikinci keman konçertosu, özellikle de 1940'da yazılmış olan çello konçertosu) devrimci yanları olmasa bile biçimsel sağlamlıkları parlak-hünerli ezgisellikleri yönünden başarılı, tutulan yapıtları arasında görülebilirler.
Birincilere karşı ikincilerin çok yavan kaldığı konçertolar için ikinci piyano ve org konçertoları sayılabilir.
Hindemith'in 1921-1928 yılları arasında yazdığı ve "Yedi Odaküğü" başlığı altında topladığı yapıtların hepsini sunmaya çalışacağız. Hindemith'in çok başarılı olan bu "Yedi Odaküğü"nü sıralarını bozmaksızın sunuyoruz;
1- Odaküğü No.1 Op.24 No.1 - Dört bölümlü olan yapıt 1921-1922 yılları arasında yazılmıştır. 12 çalgı içindir: Flüt, klarinet, fagot, trompet, akordiyon, piyano, silofon, vurmalar, keman, viyola, çello, kontrabas Yapıtı "Konçerto Amsterdam" topluluğundan dinleyeceksiniz.

KÜĞ (MÜZİK): Hindemith - Odaküğü No.1 Op.24 No.1 (15'00")

2- Odaküğü No.2 Op.36 No.1 Piyano Konçertosu 1924 yılında yazılan yapıt dört bölümlüdür. Piyanoya eşlikte 12 çalgı (flüt, obva, klarinet, basklarinet, fagot, korno, trompet, trombon, keman, viyola, çello, kontrabas) yer alır.
Yalkıcı/solist Victor Yampolski'ye Aleksey Vinogradov yönetimindeki Moskova Çağdaş Küğ Topluluğu eşlik ediyor.

KÜĞ (MÜZİK): Hindemith - Odaküğü No.2 Op.36 No.1 Piyano Konçertosu(20'41")

3- Sırada Odaküğü No.3 var. Yalkın/solo çello ve on çalgı için yazılmış. Op.36 No.2 sayısını taşıyan yapıt 1925 yılında yazılmış. Önceki konçerto gibi bu da dört bölümlüdür.
Çelloyu Natalya Savinova, Vinogradov yönetimindeki Moskova Çağdaş Küğ Topluluğu eşliğinde seslendirecek.
Sırayı 4. Odaküğü/Keman Konçertosunun alması gerekiyorsa da yapıtın uzunluğu, süremizin az kalması nedeniyle, sonraki konçertoları sunmayı gelecek izlencelerimize bırakıyor, kalan süremiz içinde Hindemith'in 1917 yılında çello ve piyano için yazmış olduğu Op.8 Üç Parça'dan "Scherzo" başlıklı üçüncü parçayı sunuyoruz.
Çelloyu Julius Berger, piyanoyu Siegfried Mauser çalıyor.

KÜĞ (MÜZİK): Hindemith - Op.8 Üç Parça-Scherzo (12'00")

15 Ocak 2013 Salı

Çağlar ve Müzik - 54

Bölüm 54 / Orijinal Yayın Tarihi: 16 Ocak 2000

Sayın dinleyiciler, bugünkü izlencemizde Hindemith'in üç yapıtını dinleteceğiz.
Bunlardan ilki 1920 yılında yazdığı Op.16 sayısını taşıyan Üçüncü Dördül'üdür. Hindemith'in ününün bütün Avrupa'da yaygınlaşmasına neden olan yapıtı bu dördül'dür. Yapıtın ilk seslendirilişi Amar Dörtlüsünce ilk kez Donaueschingen şenlikleri çerçevesinde yapılmış, bunun ardından bir dinleti çağanı/mevsimi içinde Amar Dörtlüsünce çeşitli dinletilerde 129 kez daha seslendirilmiştir. Üç bölümlü olan Dördül, hızlı, yavaş, hızlı buyurguludur.
Dinleteceğimiz ikinci yapıt, Hindemith'in yine çok tutulmuş ve seslendirilmiş olan Op.32, Beşinci Dördül'üdür. 1923 yılında yazılmıştır. Dört bölümlüdür. İlk bölüm hızlıca, ikinci bölüm çok ağır, üçüncü bölüm çok yürük ve kreşendolu küçük marş (yapıtın en kısa bölümü) son dördüncü bölüm passacaglia (pasakalya) buyrukludur.
Her iki dördülü de Julliard Dörtlüsü'nün seslendirişiyle sunacağız.

KÜĞ (MÜZİK): 1- Hindemith – Dördül No.3 Op.16 (30'59")
2- Hindemith – Dördül No.5 Op.32 (27'17")

Dinleteceğimiz son yapıt; Hindemith'in, birinci ve ikincisini 1937 yılında, üçüncüsünü 1940 yılında yazmış olduğu org sonatlarından ikincisi olacak. Hindemith'in ikinci Org Sonatı'nı Franz Lenrendorfer'in orgundan sunuyoruz.

KÜĞ (MÜZİK): Hindemith - Org Sonatı No.2 (11'56")

8 Ocak 2013 Salı

Çağlar ve Müzik - 53

Bölüm 53 / Orijinal Yayın Tarihi: 9 Ocak 2000

Sayın dinleyiciler, bugünkü izlencemizde de Hindemith'in oda küğü yapıtlarını tanıtmayı sürdüreceğiz.
Hindemith, yalkın (solo) viyola ve piyano eşlikli viyola için yedi yapıt ortaya koymuştur. Bunlardan, 1919 yılında yazmış olduğu iki sonatı birbiri ardından dinleteceğiz. İlki yalkın/solo viyola için Sonat olup Op.11 No.5 sayısını taşımaktadır dört bölümlüdür. Bunun hemen ardından dinleteceğimiz ikinci sonat viyola ve piyano için yazılmıştır. Aynı yılın (1919) ürünü olan bu Sonat üç bölümlüdür Op.11 No.4 sayısını taşımaktadır.
İki yapıtta da viyolayı Kim Kashkashian çalmakta, ikinci sonatta piyanoda Robert Levin yer almaktadır.

MÜZİK (KÜĞ): 1- Hindemith: Yalkın Viyola için Sonat Op.11/5 (22'00") MÜZİK (KÜĞ): 2- Hindemith: Viyola-Piyano için Sonat Op.11/4 (17'17")

Hindemith 1922 yılında da 1919 yılında yazdıkları gibi iki sonat daha yazmıştır. Bunlardan Op.25 No.1 yalkın/solo viyola içindir. Op.25 No.4 ise viyola ve piyano içindir. Bu sonatlarda da viyolayı Kim Kaskashian, piyanoyu Robert Levin çalmaktadır.

MÜZİK (KÜĞ): 3- Hindemith: Yalkın Viyola sonatı Op.25/1 (4 bölüm) (16'00") MÜZİK (KÜĞ): 4- Hindemith: Viyola-Piyano için Sonat Op.25/4 (3 bölüm) (14'10")

1 Ocak 2013 Salı

Çağlar ve Müzik - 52

2012 yılında TRT arşivinden tekrar yayınlanmaya başlayan "Çağlar ve Müzik" programı, 2013 yayın döneminde yer almamıştır. 1999 ve 2000 yıllarında yayınlanmış olan bu programın ikinci yıl yayın metinlerini burada paylaşmayı sürdüreceğiz, ses kayıdı olmaksızın...

Bölüm 52 / Orijinal Yayın Tarihi: 2 Ocak 2000

Sayın dinleyiciler; bir yıldan bu yana "Çağlar ve Müzik" adı altında hazırladığımız izlencemizin bu ikinci yılında da sizlere, çağdaş küğün/çokseslimüzik'in oluşmasında yeri bulunan bağdarları/bestecileri tanıtmayı sürdüreceğiz. Geçen yılki izlencelerimizde, konuya Liszt'in yapıtlarıyla girmiş, etkinlikleri 1900 yılından sonra görülmeye başlamış bütün öncü bağdarları tanıtmaya çalışmıştık. Ancak çağdaş küğün öncü bağdarlarından Paul Hindemit ile Sergey Prokofiev'i tanıtmamıştık. Yeni yılın bu ilk izlencesine Paul Hindemit ve yapıtlarını tanıtmakla başlıyoruz.
Paul Hindemith 16 Kasım 1895'te Almanya'da Frankfurt yakınında Hanau kentinde doğdu. 13 yaşına geldiğinde keman çalmanın tüm teknik güçlüklerini yenmiş durumdaydı. Frankfurt konservatuvarında eğitim gördü.
1915 yılında Frankfurt operasının başkemancılığına getirildi. 1. Yaylıçalgılar Dördülü Berlin Küğ Yüksek Okulu ödülünü kazanınca adı daha geniş çevrelerde duyulmaya başladı. 1921 yılında, Lico Amar'ın kurduğu ve genellikle çağdaş küğ yapıtlarının seslendirilmesinde öncülük yapan "Amar Dörtlüsü"nde viyola çalmaya başladı. Amar Dörtlüsü o yıl Donaueschingen şenliklerinde (ki bu çağdaş küğ şenliğinin kurulmasında Hindemith birincil görev üstlenmişti) Hindemith'in 3. Yaylı Dördülünü seslendirince, ünü Frankfurt'un dışına taştı. 1 yıl sonra 1922'de kimi yapıtları hem Salzburg hem de Donaueschingen'de seslendirilince ünü Almanya sınırlarını aştı ve çağda. küğün öncülerinden olduğu saptanmış oldu. 1923'te Frankfurt operası başkemancılığı görevinden ayrılarak kendisini tümüyle viyolasına ve bağdarlığa verdi. 1927-1935 yılları arasında. "Berlin Yüksek Küğ Okulu"nda öğretmenlik yaptı. Ancak Nazilerin 1933'te iktidara gelmeleriyle giderek küğdeki yaratıcı özgürlük anlayışı ile, iktidarın (Nazilerin) her şeyi tek tipe indirgemeye çalışan sanat görüşleriyle ters düştü. Buna ayrıca eşinin Yahudi kökenli olması de eklenince Nazilerce istenmeyen kişi durumuna getirildi 1938 yılında en ünlü operalarından "Ressam Mathis"i kendi ülkesinde hiçbir operaevine kabul ettiremedi. Bu yüzden bu operasının ilk sahnelenişi 1938 yılında İsviçre'de Zürich'te gerçekleşebilmiştir. Hemen belirtelim bu operanın konusu, kötü yönetime başkaldıran köylülerin durumunu sahneye getiriyordu. Böyle bir konunun sahneye getirilmesine baskıcı Nazi yönetiminin hoşgörü göstermesi beklenemezdi.
Hindemith, 1935 ve 1936 yılları içinde o dönemin Türk Hükümetinin çağrılısı olarak dört kez Türkiye'ye gelmiş, Atatürk'ün çoksesliliğe yönelme yolundaki düşüncesini gerçekleştirebilmek bakımından kurulması zorunlu küğsel kuruluşların yapılandırılması yönünden üç ayrı rapor hazırlamıştır. Bu raporların gereği olarak 1936'da "Müzik ve Temsil Akademisi Yasası" çıkarılmış 1936 yılında Ankara Devlet Konservatuvarı kurulmuş, Musiki Muallim Mektebi; Gazi Eğitim Enstitüsü Müzik Bölümü'ne dönüştürülmüş, Müzik Okulu da İzmir Devlet Konservatuvarı yapılmıştır.
Yine Hindemith'in önermesiyle, Carl Ebert, Ernst Praetorious'un da içlerinde bulunduğu birçok Alman küğcüsü Türkiye'ye getirilmiş, gerek Ankara Konservatuvarı'nın yapılanmasında, gerekse Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrasının gelişmesinde önemli görevler almışlardır. Bu bakımdan Paul Hindemith'i Türk küğünün gelişiminde unutulmaması gereken bir yeri bulunduğunun belirtilmesi gereklidir.
Hindemith, yapıtlarının seslendirilmesinin artık Almanya'da gerçekleşemeyeceğini görünce, daha önce birkaç kez gitmiş olduğu ABD'e 1940'ta giderek orada yerleşti. Boston ve New Haven üniversitelerine ait konservatuvarlarda ders verdi. 1945'te İkinci Dünya Savaşı bitince, Avrupa' ya döndü. Zürich'de öğretmenlik yaptı. 1954'te "Sibelius Ödülü"nü aldı. Orkestra yönetmeni olarak Avrupa'da ve Amerika'da birçok orkestraları konuk yönetmen olarak yönetti.28 Aralık 1963'te Frankfurt'da öldü.
Paul Hindemith'in küğünün özelliklerine gelince, hemen belirtelim, akranı, yaşıtı öteki bağdarların küğlerinde genellikle uyumsal yapılanma öne çıkarken, Hindemith'in küğü ileri ve yoğun bir girdi/kontrapunt anlayışını sergiler. Bu nedenle de başat ezgi egemenliğine alışmış kulaklar için onun küğü oldukça zor, bu yüzden de kolay sevilebilir değildir. 20.yüzyılın başlarında "Bach'a dönüş" savunuculuğunu yapan Perrucio Busoni' nin bu görüşüne uygun en önemli çalışmaları Hindemith yapmıştır diyebiliriz. Hindemith Bach'ın küğ anlayışına, çağdaş küğün gelişmiş, zenginleşmiş uyum anlayışı ile Stravinski'nin azmanlaşmış tartım anlayışını ve caz küğünün doğaçlama özelliklerini bindirerek kendisine özgü bir yolu izlemiştir 1938 yılına kadar. 1938 'e dek ortaya koyduğu tüm yapıtlarda yukarda belirttiğimiz özelliklerle uyumlu olarak hep yenilikçidir, arayışlıdır. Ancak bu araştırıcı yan tümüyle "uzak dengeserIik" anlayışının sınırları içinde kalmıştır. Schoenberg'in dizisel yöntemine hep karşı çıkmış, dizisel yöntemle yapılan yaratılara hiçbir süreçte yakınlık göstermemiştir. Giderek klasik uyum kurallarını, dünyanın çekim gücüne benzeterek 1938'den sonraki yapıtlarının büyük çoğunluğunda araştırmasız, bilinen kuralların yavan bir uygulayıcısı durumuna gelmiştir. Belirttiğimiz nedenle, biz izlencelerimizde genellikle Hindemith'in 1938'e dek ortaya koyduğu araştırmalı, devrimci yapıtlarını sunmaya çalışacağız. Bugünkü izlencemizi onun piyano yapıtlarını örneklemeye ayırmış bulunuyoruz.
1- İlk dinleteceğimiz yapıt 1917/1919 yılları arasında yazılmış olan Op.15 "Gece-Düş ve Serüven". Piyanoyu Siegfried Mauser çalıyor.

KÜĞ: Hindemith - Gece-Düş ve Serüven, Op.15 (25'58")

2- İkinci yapıt; 1922 yılını başlık olarak taşıyan "1922 Piyano Ardış'ı/Süite Op.26". Piyanoda yine Siegfried Mauser var.

KÜĞ: Hindemith - 1922 Piyano Ardış'ı/Süite, Op.26 (10'25")

3- Hindemith oda küğüne çok önem veriyordu. Hemen hemen tüm çalgılar için bir veya birkaç "Sonat" yazmıştır. Piyano için 3, org için de 3 sonatı vardır. Piyano için yazdığı Piyano Sonatlarından 1936'da yazmış olduğu Üçüncü Piyano Sonatı'nı yine Siegfried Mauser'in piyanosundan sunuyoruz.

KÜĞ: Hindemith - Üçüncü Piyano Sonatı (18'53")

TRT'de 2000 yılında yayınlanmış olan "Çağlar ve Müzik" programının ses kayıtları elimizde olmadığından, burada paylaşılan küğ örnekleri, Ertuğrul Oğuz Fırat'ın kendi arşivinden sunduğu icralardan farklı olabilir.