Sayın Dinleyiciler; Arnold Schoenberg'in artık dengeserlik/tonalite anlayışına tümüyle sırt çevirerek, dengeserlikdışı/atonal küğe kendisini verdiği 1908 ile 1914 yılları arasında onüç yapıt ortaya koyduğunu görmekteyiz. Bunlardan en az beş tanesi bugün başyapıt niteliğinde sayılmakta, küğün sakladığı olasılıkları ortaya çıkarmak, yeni anlatım yöntemleri bulmak bakımından geleceğe ışık tutacak yeni etkileme yollarını içermektedirler.
Bunlardan Op.11 Piyano için Üç Parça ile Op.15 "Asmabahçeler Kitabı" başlıklı şarkı dizisini geçen izlencemizde dinletmiştik. Bugünkü izlencemizde ilk olarak, orkestra küğü alanında biraktığı derin izler bakımından renk ve buluş zenginliğiyle seçkinleşen, büyük orkestra için 1908 yılında yazmış olduğu Op.16 Orkestra İçin Beş Parça'yı sunacağız. Op.16 "Orkestra için Beş Parça" yazıldığı 1908 yılı bakımından orkestrasal yoğunluk, renk ve tını zenginliği, sürekli ardıncalık taşıyan cesaret dolu atılımları bakımından örneği henüz bulunmayan bir yapıttır. Tümüyle tınaşsal ve örgesel dokuya dayalı yapısı bakımından hiçbir dış etkinliğe bağlı değildir ve çağrıştırmaz. Schoenberg tınaşsal oluşum içinde birleştirmeye çalıştığı örgeler için "klangfarben melodie" / tını renkleri ezgisi deyimini kullanmıştır. Beş bölümün her biri bir ad taşımaktadır: 1-Vorgefühle/önsezi 2-Vergangenes/Geçmiş 3-Farben/Renkler 4-Peripetie/Ani Değişiklik 5-Das Obligate Rezitativ/Zorunlu Anlatım.
Görüldüğü üzere, parça adları bir dış olguyu, bir görünüyü dile getirmek yerine, içe yönelik kavramlaşmaların belirtisi olarak kalmaktadırlar.Yapıt ilk kez Sir Henry Wood yönetiminde 3 Eylül 1912 tarihinde Londra'da seslendirildiğinde hayli fırtına kopardı. Ne ki küğün geleceğini görmeye başlayanlar için yapıt ayrıca uyarıcı oldu. Schoenberg'in sadık öğrencileri Webern ve Berg öğretmenlerinin, olağanüstü etkileyici buldukları bu yapıtından esinlenerek öğretmenlerinin 13 Eylül 1914'teki kırkıncı yaş gününü kutlamak amacıyla birer orkestra yapıtı yazdılar. Anton Webern, Op.6 "Altı Orkestra Paraçası"nı, Alban Berg de Op.6 "Orkestra için Üç Parça"yı yazdı. İkisi de bu yapıtlarının başına "Sevgili Öğretmenim ve Arkadaşım" sunusunu yazdılar.
Schoenberg'in Op.16 Beş Orkestra Parçası'nı James Levine (Ceyms Livayn) yönetiminde Berlin Filarmoni'den dinleyeceğiz.
MÜZİK: Schoenberg Op.16 Beş Orkestra Parçası (5 Orchesterstücke)
Op.17 "Erwartung/Umu veya Bekleyiş" Schoenberg'in 1909'da ortaya koyduğu tek kişilik operasıdır. Hem de ilk operasıdır. Schoenberg yine bu yıl içinde, dışavurumculuk akımına bağlı olarak resim de yapmaya başlamıştır. Ressam Kokochka ve Kandinsky'yle hem resim hem küğ üzerine görüş alışverişine girmiş olduğu bir dönemdedir. Ne ki özel yaşamında mutlu değildir. Eşinin bir ressamla olan ilişkisi karşısında ayrılmak zorunda kalır.Tek kişilik olan "Umu ve Bekleyiş" operası baştan sona ormanlık bir bölgede/belki de bir parkta dolaşan bir kadının iç söylemlerinin dile getirilmesinden oluşmaktadır. Geceleyin ağaçlık yerde dolaşarak sevgilisini bekleyen, kuşkulu, kırgın, incinmiş bir kadının içinde oluşan duygularını dışavurması, onları kendi kendine açıklamaya, anlamaya çalışmasının sözlerinden oluşur tüm opra. Bu gece dolaşımı, ay ışığından karanlığa geçiş, sevgilisiyle buluşma umut ve coşkusuyla doluyken, birden yalnız olduğunu, beklemenin sonuçsuzluğunu duyarak ezginleşme dört kademede anlatılır. Sonunda, kadın aradığı, geleceğini umup beklediği sevgilisinin ölüsüyle bir çalı yığınının dibinde karşılaşır. Sevgilisi belki de başka bir kadına olan tutkusu sonucu öldürülmüştür. Otuzikibuçuk dakika süren operanın konusu özetle budur. Orkestra partisinin çok zor, karmaşık bir yapısallık göstermesine, tek oyuncu sopranonun partisinin de aynı ölüçüde ağırlık ve eklemli bir kesintisizlik göstermesine karşın 6 Haziran 1924 gününde Prag'daki ilk seslendirilişinde Marie Pappenheim'ın oyunuyla başarıya ulaşmıştır.
Schoenberg'in tek kişilik bu ilk operasını soprana Jessye Norman (Cesi Norman)dan, James Levine (Ceyms Livayn)ın yönetiminde Metropolitan Opera Orkestrası eşliğinde dinleyeceğiz.
MÜZİK: Schoenberg - Op.17 Erwartung (32'38")
Bugünkü izlencemizin son yapıtı, Schoenberg'in 1910 yılında başlayıp ancak 1913 yılında tamamlayabildiği, küğlü dram olarak tanımladığı "Mutlu El" adlı Op.18 yapıtıdır.Çok değerli küğbilimci ve eleştirmen sayılan Leyla Pamir "Müzikte Geniş Soluklar" adlı kitabında bu opera için şunları yazmıştır: Bekleyiş'deki gibi Mutlu El'in dramatik olayı da tek bir insaanın ruhunda oluşur. İki cins arasındaki ilişkilerin çözümsüzlüğü, olumsuzluk ve kısır döngüsünü yeniden ele almış. Bu kez bir erkek, bu kısır döngüye yeniden dönmekte, acılarını irdelemektedir. Erkeğin kendisiyle hesaplaşması 6 erkek ve 6 kadından oluşan bir koroyla çok simgesel...
Tenor Zigmund Nielsen, BBC korosu ve BBC orkestrası, Piere Guelez yönetiyor.
MÜZİK: Schoenberg - Op.18 Mutlu El (Die glückliche Hand)
