Geçtiğimiz izlencemizde Schönberg'in 1. Dördülünün üç bölümünü sunmuş 4. bölümünü verememiştik. Şimdi bu son bölümü sunuyoruz. Schönberg'in 1. Dördülü ile küğüne karşı tepkilerin, beğenmezlikerin oluşmaya başlamış oldulduğunu belirtmiştik. Dengeserliğe bağlı olmasına karşın 1. Dördül'ün dinleyicinin çoğunluğuna dinleti salonunu bırakıp gitmeye vardırması hangi nedenlere dayanabilir? Bugün bize genel yapısı/havası bakımından oldukça yumuşak gelen bu yapıtın 1905 yılının Viyanalı dinleyicisini bunaltan/kaçıran yanı ne olabilirdi? 1903 yılında Schönberg'in öğrencisi olan Alban Berg, hocasının her yönden mükemmel bulduğu yapıtının "yaygın bir çokyüzeylilik/polifoni ve girdiye/kontrpuvana dayalı tümce tekniğine" işaret etmektedir. Op.4 Aydınlanan Gece'de de kendini gösteren bu yoğun çokyüzeylilik anlayışı, 1. Dördül'de daha da artmış olduğu için bu yoğunluğa kulağı alışkın olmayan Viyanalı dinleyiciye içinden çıkılmaz, karmakarışık gelmiş olabilir.
Geçen izlencemizde Schönberg'in "birinci dönem" yapıtlarını saymıştık. Bunların içinde, Schönberg küğünün gelişimi bakımından çok önemli bulunan Op.9 - 15 Çalgı için Oda Senfonisi No.1, Op.10 - 2. Yaylı Dördül ile Op.2 - Piyano için Üç Parça'yı ileriki izlencelerimizde dinleteceğiz. Bunların üçü de giderek dengeserlikten uzaklaşıp, dengeserlik dışına/atonaliteye kayışın en açık örneklerini oluştururlar. Ancak bugünkü izlencemizde biz sizlere, Schönberg'in yine dengeserlik anlayışına bağlı kaldığı dev boyutlu bir yapıtını: Gurre Lieder'i tanıtmaya başlayacağız.
Schönberg Gurre-Lieder'in yazımına 1900 yılında başlamış birinci ve ikinci bölüm1eri 1901 yılında tamamlamıştır. Üçüncü bölümle son koro'yu yazması, daha önce yazdığı bölümleri birçok kez gözden geçirerek kesinleştirmesi 1911 yılına kadar sürmüştür. Yapıt, Danimarkalı ozan Jens Peter Jakobsen'in umutsuz bir sevi öyküsünü anlatan yırı üzerine yazılmıştır. Kral Waldemar ile Tove'nin ilk karşılaşmada birbirlerine sevgiyle bağlanmaları, doğanın zenginliği içinde gelişmiş bu sevinin ölümü bile hiçe sayacak güçte oluşu, sevenler için ölümün birbirine karışan bulutlar gibi erinç verici olabileceği karşılıklı şarkılarında anlatılır. Ne ki birinci bölümün sonunda bir güvercin Tove'nin ölüm haberini getirir. Kral Waldemar'ın karısı Tove'yi öldürmüş, tüm izleri yok etmiştir. Kral Waldemar ölüsünü göremediği Tove'yi her yerde arar, Tanrıya isyan durumunda sonu belirsiz bir yolculuğa çıkar.
Gurre-Lieder'in orkestra kadrosu o güne değin görülmemiş ölçüde geniştir: Beş yalkıcı/solist (bir soprano, bir mezzo soprano, iki tenor, bir bas), bir konuşmacı, içinde dört sesli üç ayrı erkek korosu ile sekiz kişilik bir karışık koronun özel olarak yer aldığı çok geniş koronun yanında: 4 küçük flüt, 4 büyük flüt, 5 obva, 7 klarinet, 3 fagot, 2 kontrafagot, 10 koro, 7 trompet, 7 trombon, 4 arp, kalabalık vurma çalgılar katılyor. Toplam 150 kişilik bir orkestra.
Gurre-Lieder'i yazabilmek için Schönberg özel olarak 48 dizek nota kağıdı bastırmak zorunda kalmıştı. Yapıt ilk kez Scbönberg'in yakın arkadaşlarından dönemin öncü bağdarlarından 1878'de doğup 1934 yılında ölmüş bulunan, yalnız çağdaş küğün seslendirildiği "Filarmoni korosunu" kurmuş olan Franz Schreker yönetiminde 23 Şubat 1913 günü seslendirilmiştir.
Çok etkileyici bir duygunluk içinde gelişen yapıt sonsuz doğa zenginliğini, sevi tutkusunun coşkusunu, ölümün çaresizliğini ve bir soytarının Waldemar'ın çıkmazlarıyla alay edişini dile getirmede alabildiğine geniş tutulmuş renk paletleriyle verilmiş olmasına karşın bütünlüğünü hiç yitirmez. Yalnız ilk iki bölümde Schönberg'in dengeser anlayışa yakın durmasına karşın, üçüncü bölümde yönünü biraz değiştirdiği dengeserlik dışına kayışın etkileyici, sağlam bir örneğini ortaya koyduğu açıktır.
Schönberg'in 1900-1911 yılları arasında tamamlayabilmiş olduğu opus sayısı bulunmayan, büyük yapıtı "Gurre-Lieder"in birinci bölümünün tümünü sizlere sunacağız. Üçüncü bölümü gelecek izlencemizde vereceğiz Dinleyeceğiniz sanatçılar şunlardır:
Kral Waldemar : Herbert Schachtschnabel
Tove : Inge Borkh
Waldtaube (Orman Güvercini) : Hertha Töpper
Köylü : Kieth Engen
Soytarı Klaus : Hans Herbert Fiedler
Bavyera Radyosu Korosu (Wolfgang Schubert)
Bavyera Radyosu Senfoni Orkestrası (Rafael Kubelik)
KÜĞ : Arnold Schönberg. Gurre Lieder - 1. Bölüm (55'00")
