18 Haziran 2013 Salı

Çağlar ve Müzik - 73


Bölüm 73 / Orijinal Yayın Tarihi: 18 Haziran 2000

Sayın Dinleyiciler; bugünkü izlencemizi çağdaş küğün en tepki görmüş bağdarlarından birisi olan Karlheinz Stockhausen'e (Karlhayntz Ştokhauzen) ayırmış bulunuyoruz. Stockhausen 23 Ağustos 1928'de Köln yakınlarında Mödrath'da doğdu. 1947-1951 yılları arasında Köln Üniversitesi Küğ Akademisinde İsviçreli bağdar; Frank Martin'den bağdama öğrendi. 1951 yılında Damstadt'daki yaz kurslarına katılarak Fransız bağdar; Olivier Messiaen'ın (Oliviye Mesiyan) etkisinde kalarak ilk bağdalarını yaratmaya başladı. 1952-1953 yıllarını Paris'te Olivier Messiaen ve Darius Milhaud'dan (Daryus Miyo) ders alarak geçirdi. Ayrıca Fransız Radyo-Televizyon örgütünde, "Somut Küğ" merkezinde Pierre Boulez'le birlikte çalıştı. 1954'te Almanya'ya dönünce Köln, Radyosu Elektronsal Küğ Stüdyosu'nda görev aldı. 1963'te bu bölümün yöneticisi oldu. Yine bu yıl "Elektronsal ve Çalgısal Küğ Üzerine Metinler" başlıklı iki ciltlik kitabını yayınladı.
Stockhausen'in hemen her yapıtı, geleneksele bağlı küğcülerce alışılmadık ögeler içermesi nedeniyle sürekli tepkilerle karşılanmış olsa bile, bugün Almanya'nın en başta gelen ilerici bağdarlarından birisi olarak tanınmışlığı/değeri kesinleşmiştir.
Stockhausen her yapıtında yenilik aramayı sürdürmüş, küğü ilginçliğini yitirmemiştir. Küğe getirdiği yenilikler; (ezginin en küçük örgelere dek parçalanması veya tümden bırakılması/ezgi yerine tınaşsal devininin yer alması, elektronsal seslerle çalgısal seslerin kaynaştırılması, dizinin tınısal yönde değerlendirilmesi) arasında izleyici çoğunluğuyla en çok tepkiyi, "Açık Biçim" anlayışını küğe getirmesine göstermiştir. Geleneğe bağlı küğ dinleyicisinin savunduğu son kale "biçim" olarak kalmıştı diyebiliriz.
Stockhausen'in yapıtlarının, senfoni/Sonat/Şarkı/uvertür/açınlık gibi bir biçim anlayışını yansıtan bir adı yoktur. Kullandığı en bilinen sözcük; çalışma'dır. Şunlar onun bazı yapıtlarının adıdır:
Noktalar (Punkte) / Kümeler (Gruppen) / Dokunmalar (Kontakte) / Çapraz Oyun (Kreuzspiel)
Stockhausen'in küğünde önceden bilinen bir biçim anlayışı, belirli bir ezgileme bulunmadığı için, dinleyicinin, bağdarın nerede, ne gibi bir yineleme yapacağı, önceden bilmesine olanak yoktur. Yapıtın biçimi o yapıt için bağdarın düşünmüş olduğu bir düzendir. Kısaca söylemek gerekirse bu küğ/çoksesli müzik, beklenmedik sessel ilişkileriyle size ilginç geliyor, merakınızı ayakta tutabiliyorsa başarılı bir küğdür. Eğer böylesi bir küğ serüvenine henüz hazır değil, ya da küğü hep duygusal yönden algılamak alışkanlığından sıyrılamaz durumdaysanız size "saçma" ya da "gereksiz" görünebilir.
Stockhausen 1952 ile 1963 yılları arasında, onbir tane piyano parçası ortaya koymuş, piyanodaki yapılabilirliklerin öncül örneklerini vermeye çalışmıştır.
Çağdaş piyano yazınını seslendirmek isteyen piyanoçalarların gözden uzak tutamayacakları, bilmezden gelemeyecekleri gerek teknik, gerek içerik yönünde önemleri kesinlik kazanmış parçalardır bunlar. Bu çalışmalardan 1954'te yapılmış dokuzuncusu ile 1956'da yazılmış onbirinciyi birbiri ardından, Aloys Kontarsky'nin piyanosundan dinleteceğiz.
MÜZİK: Stockhausen - Piyano Parçaları 9 ve 11 (9'40") (13'50")
Stockhausen'den şimdi dinleteceğimiz yapıt: 1958-1959 yılları arasında yazmış olduğu dört orkestra ve dört koro için "Carré"/Dörtlü adlı yapıtdır. Orkestra ve koroların her biri ayrı bir şef tarafından yönetilmektedir. Yöneticiler: 1-Mauricio Kagel 2-Karlheinz Stockhausen 3-Andrej Markowski 4-Michael Gielen'dir.
MÜZİK: Stockhausen - Carré (32'00")
1970 yılı Ludwig van Beethoven'in 200.ncü doğum yılıydı. İki yüzüncü doğum yılını anma/kutlama nedeniyle ortaya koyulmuş iki ayrı yapıtdan birkaç dakikalık alıntıları sunacağız.
Yapıtlardan ilki Stockhausen'in 1970 yılında ortaya koyduğu Stockhausen-Beethoven Op.1970 başlıklı yapıt. Stocjausen bu yapıtında, Beethoven'ın çeşitli yapıtlarından aldığı örgeleri/motifleri, elektronsal aygıtlar aracılığıyla tınısal, tartımsal değiştirimlere uğratıp, kendi uyumsal tınısal dizge parçacıklarını da bunlara ekleme yoluyla Beethoven'ı anıyor.
Yapıtta, Aloys Kontarsky piyano, Johans Fritsch elektrikli viyola, Harald Bojé elektronium, Rolf Genlhaar tamtam çalmakla birlikte, hepsinin ses düzenlemesini yapan Stockhausen olmaktadır.
MÜZİK: Stockhausen - Stockhausen/Beethoven Op.1970 (5'00")
Beethoven'ın 200. doğum yılını anma/kutlama nedenine bağlı olarak 1970 yılında yazılmış olan ikinci yapıt, Arjantin'de 1931 yılında Buenos Aires (BoynosAyres)de doğmuş olup 1957 yılında Almanya'ya gelip Köln kentine yerleşen ve bugün de Almanya'da yaşayan, Alman ilerici küğü içinde kendisinden sıklıkla söz edilen Mauricio Kagel'in(Morisio Kagel). Kagel'in yapıtı "Ludwig van" adını taşıyor. Hemen belirtelim Kagel'in bu yapıtı yalnızca Beethoven yapıtlarından yaptığı seçimi belirliyor. Kendisinin eklediği yabancı sesler yok. Tüm işitilecek olan; Beethoven'in değişik yapıtlarından alınmış örgelerin, tümcelerin anımsama havası içinde bir araya getirilmesi, birlikte işittirilmesinden oluşan Beethoven bağdalarının özel bir seçim katmanlığıdır.
Amacımız, çağdaş küğün en çok sözü edilen bağdarlarından ikisinin özdeş konuya (Beethoven'i anmaya) ne denli değişik teknik kullanarak ne kadar değişik baktıklarını belirlemek. Kagel'in yapıtında elektronsal agıtların yeri yok. Kagel'in yarattığı düzenlemeyi, bas-Carlos Feller, bariton-William Pearson(Person), piyanolarda-Bruno Canino(Kanino) ve Frederic Rzewski, kemanlarda-Saschko Gawrilloff(Saşko Gavrilof), Egbert Ojstersek(Egbert Oyştersek), viyolada-Gérard Ruymen(Jerar Ruymen), çelloda-Siegfried Palm seslendiriyorlar. İşte, Kagel'in "Ludwig van" adlı yapıtından birkaç dakikalık bir kesit.
MÜZİK: Kagel - "Ludwig van"