Çağlar ve Müzik - 47

Bölüm 47 / Orijinal Yayın Tarihi: 6 Aralık 1999



Sayın dinleyiciler; bugünkü izlencemizde bir geri dönüş yaparak 1923 yılında Schönberg'in dizisel yöntemi ortaya koyduktan sonra, gerek kendisinin gerekse öğrencisi Webern'in bu yöntemde yazdığı yapıtlarından örnekler sunmak istiyoruz.
Schönberg'in dizisel yöntemle yazdığı ilk yapıtı 1923 yılında ortaya koyduğu "Serenade"dır. Op.24 sayısını taşıyan ve yedi bölümden oluşan yapıtın tümü dizisel değil, yalnızca 4. bölüm olan "Fetrarca Sonnet"si dizisel yöntemle yazılmış, öteki bölümlerde dengesersiz/atonal yazı ile yetinilmiştir. İlk olarak dinleteceğimiz "Serenade"ın bölümleri şöyle:
1-Marş 2-Menuet 3-Çeşitlemeler 4-Fetrarca'nın Sonnet'si 5-Kırın/Dans 6-Sözsüz Şarkı 7-Bitiriş/Final
Yapıt; keman, viyola, çello, mandolin, gitar, klarinet ve basklarinet için yazılmıştır. Yapıtı Robert Craft yönetimindeki topluluktan dinliyoruz.

KÜĞ(ÇSM) : Schönberg - Serenade Op.24 (33'00")

Anton Webern Op.12'den başlayarak dizi anlayışına gittikçe yaklaşır biçimde yapıtlar ortaya koyuyordu. 1924 yılında yazdığı "Op.16 Beş Kanon"la dizisel yöntemi Schönberg'in koyduğu ilkelere uyar biçimde ilk olarak uygular.
Dizisel yönteme uygun olarak yazılmış Webern'in bu ilk yapıtı; Pierre Boulez yönetiminde soprano Halina Lukomska ve topluluktan sunuyoruz.

KÜĞ(Ç.S.M): Webern - Beş Kanon Op.16 (3'10")

Şimdi de Schönberg'in tümü dizisel yöntemle 1926 yılında yazılmış Op.29 "Yedili-Ardış/ Septet-Suite"nı sunacağız. Dört bölümden oluşan yapıtın bölümleri: 1-Açınlık/Uvertür 2-Kırın/Dans 3-Konu ve çeşitlemeler 4-Giuge
Yedili-Açınlık'ı da Robert Craft yönetimindeki topluluk seslendiriyor.

KÜĞ(Ç.S.M): Schönberg - Yedili Ardış Op.26 (29'00")

Not: Tekrar yayında kısaltılmış olan programın ses kaydında "Serenade"ın 1-Marş ve 2-Menuet bölümleri yer almamıştır.

Çağlar ve Müzik - 46

Bölüm 46 / Orijinal Yayın Tarihi: 29 Kasım 1999



Sayın Dinleyiciler; Berg'in tümünü dizisel yöntemle yazmış olduğu "Şarap-Dinleti Aryası"nı geçen izlencemizde sunmuştuk.
Berg, 1929'da yazmış olduğu "Şarap-Dinleti Aryası"ndan sonra aynı yıl, ikinci operası "Lulu"ya başladı. Bu kez operanın konusu 1864-1918 yılları arasında yaşamış olan Frank Wedekind'in "Toprağın Tini" ve "Pandoranın Kutusu" adlı birleşik oyunlarından seçti. 1929 yılından 1934 yılının sonlarına dek ikinci operası "Lulu" üzerinde çalıştı. İki perdeyi tamamladı. Üçüncü perdeye başlamışken 1935 yılı yazında çalışmasına ara vermek zorunda kaldı. ABD'li ünlü kemancı Louis Krasner bir keman konçertosu yazmasını istemişti. Tüm çalışmalarında olduğunca, Berg, keman konçertosunu yazmayı da ağırdan aldı. Ne ki hiç beklenmedik bir acının verdiği yoğun duygulanımın baskısıyla, başka hiç bir yapıtında görülmedik yönde çok kısa sürede keman konçertosunu bitirdi. "Bir Meleğin Anısına" sunusunu taşıyan konçertonun bunca hızla -bir buçuk ayda- bitirilebilmiş olması, Berg'in yakın arkadaşlık kurmuş olduğu; Gustave Mahler'in dul eşi Alma Maria Mahlerin, ikinci kocası ünlü mimar Walter Gropius'dan olma kızı; Manon Gropius'un daha 18 yaşındayken beklenmedik ölümünün verdiği derin üzüntü nedeniyle olmuştur. Bu arada belirtelim; Berg'in ünlü operası "Wozzeck" Alma Maria Mahler'e sunuludur.
Berg'in dizisel yöntemle yazmış olduğu bu ağıtsal konçerto iki bölümlüdür. Andante olarak başlayan ilk bölüm yarıda Allegretto'ya dönüşür. İkinci bölüm ise bunun tersine; Allegro ile başlar. J.S.Bach'ın "Est is genug" sözleriyle başlayan koralinin yalkın kemanda işitilmesiyle başlayan bitirişte Adagio'ya geçer. Berg'in diziyi kullanışında dengeserliğe çağrışım yapan aralıkları gözetmiş olduğu, böylece Bach koralini, yapıtın karmaşık bütünlüğü içine kendinden bir parçaymış gibi, ölüm acısının doruğa çıktığı yerde yerleştirebilmiş olduğu görülür.
Berg'in keman konçertosu, Louis Krasner'ce ilk kez 1936 yılında Barcelona'da çalındığında, bu Berg'in kendisi için yazmış olduğu bir ağıt anlamını da aldı. Çünkü Berg bir yıl önce, 23 Aralık 1935 günü, parasızlığın neden olduğu geç kalma yüzünden, kan zehirlenmesinden kaldırıldığı hastanede ölmüştü.
Berg'in keman konçertosunu Gidon Kremer'in kemanından, Sir Colin Davies yönetiminde Bavyera Radyosu Orkestrası eşliğinde dinleyeceksiniz.

KÜĞ(ÇSM): Berg - Keman Konçertosu (28'23")

Berg, ikinci operası Lulu'da da değişik bir yönelişteydi. "İtalyan opera anlayışı" ile "bütüncül opera anlayışı"nı bu yapıtında birleştirmek istiyordu. İlk operası Wozzeck'de aryalara, düetlere yer vermezken, Lulu'da, İtalyan operasında büyük yeri olan geleneksel opera biçimlerine, onlara yeni bir tin kazandıracak yönde yer vermiştir. Wozzeck'de olduğunca operanın tümü sahnelenmeden önce, tanımının yapılabilmesi amacıyla operanın içinden çıkardığı 5 parçayla 1934'de bir ardış/suite hazırlamıştı.
Berg, operasında, çevresini hep hayranların çevirdiği, tehlikeli, güzelliği/gözalıcı cinsel çekiciliği arttığı ölçüde uğursuzlaşan Lulu'nun yükseldikçe çevresine hep yıkım getirmesini ve giderek kendisinin de çöküşünü anlatmak istiyordu. Berg Lulu Operasını öğretmeni Schönberg'in 60. yaşını kutlamak üzere yazıyordu ve ona sunulamıştı.
Lulu, uzun yıllar son perdesi yazılmamış olarak kaldı. Bitmemiş durumuyla ilk bir kaç oyununda 3. perde yerine Berg'in 1934'de hazırladığı Ardış seslendiriliyordu.
1926 doğumlu Avusturya'lı Bağdar Friedrich Cerha, Berg'in bıraktığı notlara ve Lulu Ardışına dayanarak operanın üçüncü perdesini 1970 yılında düzenlemeye geçti. Lulu, Cerha'nın tamamlamış olduğu bu biçimiyle ilk kez 1979 yılında Paris Operasında Pierre Boulez yönetiminde gösterime girdi. Yirmi yıldır "Lulu" artık bu tamamlanmış biçimiyle sahnelenmektedir. Birçok kaydı yapılmıştır. Tümü üç saat kadar tutan "Lulu" operasının tümünü yayınlamamıza izlencemizin süresi elvermediği için bugünkü izlencemizde, 1934 yılında Alban Berg'in hazırlamış olduğu "Lulu Ardışı"nı sunmakla yetineceğiz.
5 bölüm olan Ardış'ın bölümeri, şöyle:
1- Rondo; Andante, Hymne, Sostenuto
2- Ostinato - Allegro
3- Lied der Lulu - Comodo
4- Variationen - Moderato
5- Adagio; Sostenuto - Lento - Grave
Bu bölümlerden üçüncüsü, ikinci perdeden alınma Lulu'nun aryasıdır. Beşinci bölüm ise, yapıtın tamamlanmamış olan üçüncü perdesi için operanın bitişini oluşturan sahneden alınmıştır. Bu bitiş sahnesini Berg hazır olarak bırakmıştır. Bu sahnede, artık düşe düşe sonunda fahişeliğe kadar inmiş olan Lulu'nun sokaktan alıp getirdiği, "Karındeşen Jack"ın Lulu'yu öldürmesi, Lulu'nun ölüm çığlığı, Karındeşen Jack'ın Lulu'yu öldürmeden önce, bıçakla yaralamış olduğu Lulu'yu hiç bırakmamış olan sevici dostu Grafin Geswitz'in yaralı durumda yerde sürünerek Lulu'ya ulaşmaya çalışırken söylediği: "Lulu, mein Engel / Lulu, meleğim" sözleriyle başlayan son sözleri duyulur.
Ardış'ı Claudio Abbado yönetiminde Londra Senfoni Orkestrası seslendirecek. Şarkıları, soprano Margaret Price söylemektedir.

KÜĞ (ÇSM): Berg - Lulu Ardışı (33'53")

Not: Tekrar yayında kısaltılmış olan programın ses kaydında Lulu Ardışı yer almamış, onun yerine orijinal yayın tarihi 8 Kasım 1999 olan 43. Bölüm metninde anlatılan Orkestra için Üç Parça Op.6 yayınlanmıştır.

Çağlar ve Müzik - 45

Bölüm 45 / Orijinal Yayın Tarihi: 22 Kasım 1999



Sayın dinleyiciler, bugünkü izlencemizi, Berg'in Wozzeck operasından sonra ortaya koymuş olduğu üç yapıta ayırmış bulunuyoruz. Yazılış tarihlerine göre bu yapıtlar şunlardır:
1- 1923-1925 yılları arasında yazılmış olan "Keman, Piyano ve 13 Üfleme Çalgı için Oda Konçertosu". Berg bu yapıtı öğretmeni ve arkadaşı Schönberg'in 50.yaş gününü kutlamak için yazmış, ona sunulamıştır. Schönberg dizisel yöntemin kurallarını 1923 yılında ortaya koymuş olduğu halde, Berg henüz bu yöntemle yazmaktan uzaktır. Yapıtta yine de dizisel yöntemin kimi kurallarının uygulanmış olmasına karşılık, yönteme tam bir uyum görülmez.
2- 1926 yılında "Duygun Ardış / Lyric Suite" başlıklı yaylılar dörtlüsü için yapıtını ortaya koyan Berg, altı bölümlü olan bu yapıtının yalnız birinci ve altıncı bölümlerinde dizisel yöntemi kullanmış, öteki bölümlerde dengeserlikdışı/atonal küğ anlayışına bağlı kalmıştır. Berg bu yapıtını "Duygun Senfoni/Lyric Symphonie" yapıtını çok beğenmiş olduğu öğretmeni Schönberg'in öğretmeni ve arkadaşı olan Alexander von Zemlinsky'e sunulamıştır.
3- Dinleteceğimiz son yapıt Alban Berg'in 1929 yılında yazmış olduğu "Şarap/Der Wein" adlı dinleti aryasıdır. Berg'in baştan sona dizisel yöntemle yazmış olduğu ilk yapıtı budur. Daha sonra "Keman Konçertosu" ile son perdesini tamamlayamamış olduğu "Lulu" operasını da tüm olarak dizisel yöntemle yazacaktır.
"Şarap-Dinleti Aryası" ünlü Fransız ozanı Charles Baudler'in şarapla ilgili üç şiiri: "Şarabın Tini / L'Ame du vin", "Sevgililerin Şarabı / Le Vin des amants", "Yalnızın Şarabı / Le Vin du solitaire"in ünlü Alman ozanı Stefan George'nin Almancaya yapmış olduğu çevirileri Berg'in okuduktan sonra şarkı yapmaya karar vermiş olması sonucu ortaya çıkmıştır. Ancak aryada şiirleri Fransızca asıllarına göre kullanmıştır.
Şimdi ilk olarak "Keman, piyano ve 13 Üfleme Çalgı için Oda Konçertosu" sunuyoruz. Daniel Barenboim, piyano / Pinchas Zukerman, keman çalıyor, Pierre Boulez yönetimindeki Ensemble Inter Contemporaine eşlik ediyor.

MÜZİK(KÜĞ) : Berg -Oda Konçertosu (29'59")

Sıra, "Duygun Ardış/Lyric Suite"de. Yapıtı Viyana'daki Alban Berg Dörtlüsü'nün 1996'daki kaydından izleyeceksiniz.

MÜZİK(KÜĞ) : Berg -Duygun Ardış (27'11")

"Şarap-Dinleti Aryası"nı Claudio Abbado yönetimindeki Viyana Filarmonisi'nin eşlik ettiği mezzosoprano Anne Sofie von Otter'den dinleyeceksiniz.

MÜZİK(KÜĞ) : Berg -Şarap, Dinleti Aryası (12'59")

Çağlar ve Müzik - 44

Bölüm 44 / Orijinal Yayın Tarihi: 15 Kasım 1999



Sayın Dinleyiciler, bugünkü izlencemizin ilk yapıtı Alban Berg'in Op.7 Wozzeck operasının, geçen hafta dinletememiş olduğumuz ikinci ve üçüncü perdeleri. Dinleyeceğiniz sahnelerin konusunu hemen özetleyelim.
İkinci perdeyi Berg, 5 bölümlü bir senfoni olarak yapılandırmıştır.
1. Sahne: Marie odasında yalnızdır. Bando yöneticisinin vermiş olduğu küpeleri kulağına takar, aynada saçlarını düzeltir, kendisini beğeniyle süzer. Düşlem içindedir. Wozzeck girer. Marie kulağındaki küpeleri saklamaya çalışır. Ne ki Wozzeck onları görmüştür. Nereden aldığını sorunca, Marie yolda bulduğunu söyleyerek kendisini savunmaya çalışır. Wozzeck, kobaylığı karşılığı doktorun vermiş olduğu parayı verir ve hiddet içinde çıkar gider. Marie kötü bir kadın olduğu düşüncesi içinde ezgin her şeyin şeytanın egemenliğinde olduğunu söyler.
2. Sahne: Doktor ve Yüzbaşı yolda yürürlerken tıp ve doktorun deneyleri konusunda konuşurlar. Oradan geçen Wozzeck'i çağırarak bando yöneticisi ile Marie arasındaki ilişkiye dokunarak Wozzeck'le alay etmeye başlarlar. Sözü ölmeye getirirler. Wozzeck, en iyisi asılarak ölmektir, sonunun ne olduğunu bilebilir diyerek Doktorla Yüzbaşı'nın yanından kaçar.
3. Sahne: Marie evinin kapısı önündedir. Wozzeck gelir. Bando yöneticisi ile ilişkisini sormaya, Marie'yi sıkıştırmaya başlar. Marie, Wozzeck'in tüm suçlamalarını yadsıyarak ona tersyüz gösterir, evinden içeri girer. Wozzeck "en iyisi Bıçaktır" diye söylenerek gider.
4. Sahne: Bir kır kahvesinde çiftler vals yapmaktadır. Marie ve Bando yöneticisi de bunların arasındadır. Andres iki arkadaşıyla birlikte esrik durumda şarkı söylemekte çevredekileri coşturmaya çalışır. Wozzeck gelir bir köşeye sinerek Marie ile Bando yöneticisinin kırınını/dansını kıskançlık içinde izler. Kendisine yakın yerde durarak oynaşanlara bakmakta olan Budala "kanı duyduğundan, kanın coşkusundan" söz etmektedir. Wozzeck kanı gördüğünü, söyler.
5. Sahne: Koğuşta erler uyurken horlamaktadırlar. Wozzeck, kır kahvesinde gördüğünün etkisi altında söylenerek uyanır. Arkadaşı Andres'e düş gördüğünü Marie'nin elinde bıçakla, kocaman bıçakla önünde durduğunu söyler. Andres onu yatıştırmaya çalışır. Yeniden yatarlar. İyice esrik durumdaki Bando Yöneticisi ıslık çalarak gelir. Wozzeck'le aralarında tartışma çıkar Marie nedeniyle. Wozzeck'i pataklar. Wozzeck yere yuvarlanır. Herkes yeniden uykuya dalarken Wozzeck "birinden sonra öteki…"diye söylenir.
Üçüncü Perde altı Buluş/İnvention üzerine kurulmuştur:
Birinci Sahne: (Bir konu/tema üzerine buluş)
Marie odasında, kucağında kutsal kitap, Marie Magdalena öyküsünü okumaktadır. Kötü bir kadın olduğunu isteklerine karşı koyamadığın düşünerek ilenir. Yine Kutsal Kitabı okumaya geçer. Marie Magdalena'nın arındığı ve kurtuluşa ulaştığı gibi kendisinin de bağışlanabileceğini ummak ister. Huysuzluk eden çocuğunu avutmaya çalışır. Ona yoksul çocuğun öyküsünü anlatmaya girişir, sonra Kitabına döner Tanrıdan bağışlanmasını diler.
İkinci Sahne: (Bir ses/nota(si sesi) üzerine buluş)
Marie ve Wozzeck orman kenarındaki yolda yürümektedirler. Gecedir. Bir an Wozzeck eski günlere dönebilecekmiş duyuşuna kapılır. Marie'yi kucaklamak ister. Bunu yapamayacağını anlar. Ay görünür. Marie, ayın kızılımsı görünüşüne bakarak kana benzediğini söyler. Wozzeck birden bıçağını çekerek Marie'nin boğazına saplar; Marie, imdat çığlığı atar. Wozzeck yere yığılan Marie'ye bakarak "Öldü" dedikten sonra oradan kaçar.
Üçüncü Sahne: (Bir tartım/ryhtme üzerine buluş)
Loş bir meyhanede öğrenciler kızlarla kırınmaktadır/dans etmektedir. Wozzeck bir yandan içer, bir yandan şarkı söyler. Orada bulunan Margaret'i kırına çağırır. Margaret Wozzeck' in elindeki kan lekelerine bakarak, ne olduğunu sorar, oradakilerin hepsi Wozzeck'in başına toplanır. Wozzeck elini kesmiş olduğunu söyleyerek oradan kaçar.
Dördüncü Sahne: (Altı sesli bir tınaş/akor üzerine buluş)
Wozzeck Marie'yi öldürdüğü yere gelmiştir. Marie saplamış olduğu bıçağın üzerinde bulunmasından korkar bıçağını aranmaya başlar, bulur, yan tarafta akmakta olan çaya atar. Gecenin sessizliğinden korkup kaçmak ister. Bıçağı attığı su kan kırmızı görünür. Bıçağını bulmak, kanda yıkamak ister. Suyun derinlerine doğru giderek yok olur. Doktorla Yüzbaşı bir takım gürültüler duyarak bu yana gelmişlerdir. Wozzeck gölde yok olup gitmiştir. Bir şey bulamazlar. Oradan ayrılırlar.
Dördüncü sahne ile beşinci sahne arasında sahne değişimi sırasında operanın çok ünlü olan Bağlak/son deyiş/Epilog olarak gösterilen beşinci buluş'u çalınır. Beşinci buluş: Bir dengeserlik(küçük re/re minör) tonalite üzerine buluşdur.
Beşince Sahne: (Sekizli notalar üzerine buluş)
Marie'nin evi önünde çocuklar oynamaktadır. İki çocuk Marie'nin öldürülüş olan cesedinin bulunmuş olduğunu söylerler. Marie'nin çocuğuna "senin annen ölmüş" diye söyler çocukların birisi. Marie 'nin çocuğu bundan bir şey anlamaz. Öteki çocuklar aşağı tarafta bulunan Marie'nin ölüsünü görmeye giderlerken, Marie'nin çocuğu sopadan atına, binmiş "Hop, Hop" diyerek oyununu sürdürür.
Operada yer alan sanatçıları yineleyelim:
Wozzek - bariton Franz Grundheber / Bando yönetmeni - tenor Walter Raffeiner / Andres - tenor Philip Langridge / Yüzbaşı tenor Heinz Zednik / Doktor - bas Aage Haugland / 1. Öğrenci - bas Alfred Sramek / 2.Öğrenci - tenor Alexander Maly / Budala - tenor Peter Jelosits / Marie - soprano Hildegard Behrens / Margret - alto Anna Gonda / Marie'nin çocuğu - soprano Viktoria Lehner / Viyana Filarmoni'yi Claudio Abbado yönetiyor.

KÜĞ (Ç.S.M.) : Wozzeck - 2.ve 3.perdeler (55'35")

Sayın dinleyiciler, bugünkü izlencemizi Berg'in 1905-1908 yılları arasında yazıp 1928 yılında piyano partisini orkestraya uyarladığı opus sayısı bulunmayan "Yedi Erken Şarkı"yı sunarak bitireceğiz.
Berg'in yapıtları Wozzeck'e gelinceye kadar opus sayısı taşımalarına karşılık, Wozzeck' den sonra ortaya koyduğu daha yedi yapıtın hiç birine opus sayısı vermemiştir.
Yedi Erken Şarkı'yı Berg, sonradan 1911'de eşi olacak Helene Nahowski'nin adına sunulamıştır.
Yedi Erken Şarkı'dan ilk dört şarkıyı sunuyoruz. Carl Hauptmann'ın "Gece" şiiri / Lenau'nun "Kamışların Şarkısı" / Storm'un "Bülbül" şiiri / Rilke'den "Düşün Aynasında"…
Yapıtı Claudio Abbado'nun yönettiği Viyana Filarmoni eşliğinde mezzosoprano Anne Sofie Von Otter'den dinleyeceğiz.

KÜĞ (Ç.S.M.) : Berg - Yedi Erken Şarkı'dan ilk dördü (16'22)

Not: Tekrar yayında kısaltılmış olan programın ses kaydında Yedi Erken Şarkı yer almamıştır.