Çağlar ve Müzik - 29

Bölüm 29 / Orijinal Yayın Tarihi: 26 Temmuz 1999



Macar bağdar Bela Bartok, birinci dünya savaşından sonra Romanya sınırları içinde kalan Nagyszenmiklos'da 1881 yılında dünyaya geldi. Babası Tarım Okulunda müdür, annesi eski bir öğretmendi. İlk piyano derslerini daha beş yayındayken annesinden almaya başlamıştı. Sekiz yaşına geldiğinde babası öldü. Oğlunu yetiştirebilmek için annesi yeniden öğretmenliğe başladı.1891'de halk önünde ilk dinletisini verdi. 1894'te Laszlo Erkel'in öğrencisi oldu, daha ileri, yeterli bir küğ eğitimi görür oldu. 1899'da Budapeşte Krallık Küğ Akademisine girdi. Çok erkenden bağdama/kompozisyon yapmaya başlamıştı. Daha 1891'de on yaşındayken ilk dinletisini verdiğinde Beethoven'in sonatlarından bir bölüm çalmış olduğu gibi kendi bağdası olan "Tuna" adlı piyano parçasını da çalmıştı. 1900 yılına gelinceye değin bazı parçalar yazdı. Ne ki bunların hepsinde Brahms, Liszt, Wagner etkisi açıkca görülüyordu. Buna karşılık bu yolun tükenmiş olduğunu anlıyor, kendi yolunu bulamaması nedeniyle bunalım geçiriyordu. Bu bunalım sonucu 1900 yılından 1902'e dek hiç bir bağda yazmadı. Bağdarlıktan vazgeçmiş gibi görünüyordu. Çok iyi bir piyanoçalar olarak tanınma yolundaydı. 12 Şubat 1902 günü bir dinletide Richard strauss'un "Zerdüşt Böyle Buyurdu" adlı senfonisel yırını dinleyince nasıl bir yol izlemesi gerektiğini anladı. Strauss'un tüm partiturlarını getirterek inceledi. 1907 yılına gelinceye değin verdiği yapıtlarda Richard Strauss'dan aldığı esinle yazısında esneklik ve orkestralama zenginliği görülmeye başladı. 1907'de arkadaşı Zoltan Kodaly'nin önermesiyle Debussy'nin küğü ile ilgilenmeye başladı. 1907'e dek ortaya koyduğu yapıtlarda Brahms-Liszt-Wagner-Strauss etkisini görebilmek ne ölçüde olasıysa, 1907'de ve sonrasında ortaya koyduğu yapıtlarda bunlara Debussy'nin izlenimci anlayışının eklenmiş olduğunu görebilmek de aynı ölçüde söz konusudur. Ancak Bartok'un küğüne yine bu yıllar içinde girmiş olan bir başka etkinlik daha vardır ve bu sonuncusu hepsinden daha güçlü olarak onun küğünün en derinine yerleşmiştir. 1905 yılında arkadaşı Kodaly ile birlikte; Çigan küğünden ayrı bir yapısı olan, yitmeye yüz tutmuş gerçek yerel Macar küğü ile ilgilenmeye, bunların derlenmesine geçmişti. 1906 yılında Kodaly ile birlikte ortak bir çalışma olarak "Yirmi Macar Halk Çığırgısı" yayınladılar. Çığırgıların ilk on tanesini Bartok, kalan onunu Kodaly çokseslendirmişti. Macar halk çığırgılarının ezgisel ve tartısal yapısı, giderek öteki Balkan ülkelerinin yerel küğü Bartok'un ilgi alanına girmiş, küğsel yapılanmayı algılayışında temel ögelerden birisi olarak, yapıtlarında yer almış oldu.
Bugünkü izlencemizde Bartok'un 1910 yılına dek yazmış olduğu yapıtlarından üç örnek sunacağız. İlk dinleteceğimiz yapıt, onun 1905 yılında yazmış olduğu 5 bölümlü 1. Orkestra Ardış'ı/Suite'i Bölüm başlıkları şöyle: 1.Allegro Vivace 2.Poco Adagio 3.Presto 4.Moderato 5.Molto vivace
Detroit Senfoni Orkestrasını Antal Dorati yönetiyor.

KÜĞ: Bartok - Ardış 1, Op.3 (37'16")

Şimdi sunacağımız yapıt, Bartok'un 1945'de ölümünden on bir yıl sonra 1956'da bulunmuş olan 1. Keman Konçertosu. Bartok 1907-1908 yılları arasında orkestra için Op.5 "İki Portre" adlı yapıtını yazmıştır. Sonradan elde edilen 1.Keman Konçertosu'nun ilk bölümü, Op.5 İki Portre'nin ilk bölümü ile özdeştir. Ancak ana ezginin sürdürümü yalkın/solo kemana verilmiştir. İki yapıtın ikinci bölümleri tümden değişiktir. Bartok, sağlığında yapıtı keman konçertosu olarak yazdıktan sonra elyazması notaları, gönül yakınlığı bulunan kemancı Stefi Geyer'e vermiştir. Stefi Geyer'in 1956'da ölümü sonucu, sakladığı yapıt ortaya çıkmıştır. Bartok'un 1907-1908 yılları arasında yazmış olduğu 1. Keman Konçertosunu, kemancı Kyung Wha Chung ile Sir Georg Sollti yönetimindeki Şikago Senfoni Orkestrasından dinleyeceğiz. İki bölümlü olan konçertonun bölüm başlıkları: 1.Andante sostenuto 2.Allegro giocoso

KÜĞ: Bartok - 1. Keman Konçertosu (20'10")

Üçüncü yapıt olarak Bartok'un piyano küğüne örnek olmak üzere, 1908-1909 yılları arasında yazmış olduğu Op.8b 2 Ağıt/Elegie'i sunuyoruz. Piyanoyu György Sandor çalıyor.

KÜĞ: Bartok - 2 Elegy / Ağıt (11'20)

Not: Tekrar yayında kısaltılmış olan programın ses kaydında Ardış 1, Op.3 yayınlanmamıştır.

Çağlar ve Müzik - 28

Bölüm 28 / Orijinal Yayın Tarihi: 19 Temmuz 1999



Sayın dinleyiciler; bugünkü izlencemizi yine Stravinski'nin iki yapıtına ayırmış bulunuyoruz. Bu yapıtlardan ilki, onun Rusya dönemi/1. dönem içinde 1907-1914 yılları arasında ortaya koyabilmiş olduğu ilk operası "Bülbül"dür. Operanın konusu Andersen'in yazdığı bir masaldan alınmış, çünkü/librettosu Stravinski ile arkadaşı Mittisov tarafından düzenlenmiştir. Olay Çin'de geçmektedir. Gece vakti deniz kıyısında balıkçı ağlarını denize atmış beklerken bülbülü dinlemektedir... Bülbülün ötmesinden çok etkilenen balıkçı, onu dinlesinler diye Çin İmparatorunun sarayındaki aşçıbaşını, mabeynciyi saray rahibini çağırır. Bülbülü dinleyen Aşçıbaşı kuşun sesinin güzelliğini tüm saraya yayar. İmparator söylenenleri duyunca bülbülün getirilerek huzurunda şarkı söylemesi buyruğunu verir. Tüm saray halkı toplanır. Bülbül bir çubuğun üzerine konmuş durumda saraya getirilir. İmparatorun huzurunda şakımaya geçer. Herkes bülbülün sesine hayran olmuştur. Sıkıntılı durumdaki İmparatorun sıkıntısı da gider. Ancak Japon imparatorunun elçileri, Çin imparatoruna armağan olarak altından yapılmış, istenildiği zaman kurulunca ötmeye koyulan bir makine bülbül getirirler. Artık bülbülün gelmesini beklemeye gerek kalmayacaktır. Canlı bülbül, makine bülbülü görünce susar, üzüntü içinde oradan oraya uçmaya başlar. Buna kızan imparator, bülbülü sarayından, bahçelerinden kovdurur. Ne ki bir süre sonra makine bülbülün zembereği kırılır, kurulamaz, ötemez duruma gelir. İmparator bülbülün sesinin özlemi içindedir. Sayrılanır, yatağa düşer. Ölümcül durumdadır. Yatağının ayak ucunda ölüm beklemektedir. Kovulmuş olan bülbülü bulup getirirler. Yeniden şakımaya başlayan bülbül, imparatorun canını almaya hazırlanan ölümü uzaklaştırır. İmparator yeniden kendisine gelir yatağı çevresinde ölmesini bekleyenlere "Günaydın" diyerek yaşama döndüğünü belirtir. Balıkçı şarkı söyleyerek yine deniz kıyısına ağlarını atmaya gider, opera biter. Stravinski 1907 yılında "Bülbül" operasına başlamış ve o yıl içinde ilk perdesini bitirmiştir. Ancak beş yıl ara vermiş, başka yapıtların üretimine geçmiştir. Beş yıldan sonra yeniden operasına dönerek kalan ikinci ve üçüncü perdeleri yazmaya koyulmuş 1914 yılında operasını tamamlayabilmiştir.
Stravinski'nin şimdi sunacağımız "Bülbül" operasında yer alan sanatçılar: Balıkçı-Loren Driscoll/Bülbül-Reni Grist/Aşçı-Marina Picassi/Mabeynci-Kenneth Smith/İmparator-Donald Gramm/Japon İmparatorunun üç elçisi-Stanley Kolk, William Murphy, Carl Kaiser / Ölüm-Elaine Bonazzi. Vaşington Opera Topluluğu ve Korosu'nu İgor Stravinski yönetiyor.

MÜZİK: Stravinski – Bülbül Operası (47'00")

Stravinski'den dinleteceğimiz son yapıt, onun 1953 yılında yeniden biçem ve teknik değiştirerek "dizisel yöntemi" benimseyerek yapıt vermeyi sürdürdüğü, son; üçüncü döneminin en başarılı yapıtlarından sayılan; "Agon/Çatışma" bale küğüdür. Stravinski, yardımcısı, öğrencisi, yazar ve orkestra yönetmeni Robert Craft’ın, Schoenberg ve Webern'in yapıtlarını kendisine tanıtması üzerine 1951 yılında dizisel yöntemle yazmaya yöneldi. 1951 yılından son yapıtını yazdığı 1968 yılına kadar ortaya koyduğu, irili ufaklı yirmi kadar yapıtında genellikle dizisel yöntemle yazdı. Bu üçüncü dönem yapıtları içinde en ünlüsü/en başarılısı 1953-1954 yılları içinde yazmış olduğu "Agon/çatışma" balesidir.

KÜĞ (MÜZİK) : Stravinski - Agon/Çatışma (23'07")

Not: Tekrar yayında kısaltılmış olan programın ses kaydında Agon/Çatışma yayınlanmamıştır.

Çağlar ve Müzik - 27

Bölüm 27 / Orijinal Yayın Tarihi: 12 Temmuz 1999



Bugünkü izlencemizde Stravinski'nin üç senfonisel yapıtı yer alıyor. Üçü de ikinci dönem/ "Yeni Klasikcilik" dönemi içinde yazılmış.
İlk dinleteceğimiz yapıt, 1930 yılında yazılmış olan "Mezmurlar Senfonisi / Symphonie de Psaumes". Sözler Eski Ahit, yani Tevrat'ın Mezmurlar bölümünün 38, 39 ve 150. mezmurlarından alınmadır. Koro ve orkestra için yazılmıştır. Üç bölümlüdür.
Yapıtı Berlin Operası korosu ve Berlin Filarmoni Orkestrasından Herbert von Karajan yönetiminde dinleyeceğiz.

KÜĞ (MÜZİK): Stravinski - Mezmurlar Senfonisi (21'30")

Dinleteceğimiz ikinci senfoni yalnız orkestra için yazılmış "DO Senfonisi"dir. 1938 - 1940 yılları arasında yazılmıştır. Bölümleri:
1. Moderato alla breve
2. Larghetto Concertante
3. Allegretto
4. Adagio-Tempo giusto alla breve
Dört bölümlü olan bu senfoniyi Sir Alexander Gibson yönetiminde İskoç Ulusal Orkestrasından dinleteceğiz.

KÜĞ (MÜZİK): Stravinski - Senfoni "DO" (29'06")

Stravinski'den dinleteceğimiz üçüncü yapıt: "Üç bölümlü Senfoni" başlığını taşımaktadır. 1942-1945 yılları arasında yazılmıştır. Bölümler:
1. Birinci bölüm
2. Andante, Interlude
3. L'Istesso tempo-con moto
Sir Alexander Gibson yönetiminde İskoç Ulusal Orkestrası seslendiriyor.

KÜĞ (MÜZİK): Stravinski - Üç bölümlü Senfoni (22'20")

Not: Tekrar yayında kısaltılmış olan programın ses kaydında Üç bölümlü Senfoni yayınlanmamıştır.

Çağlar ve Müzik - 26

Bölüm 26 / Orijinal Yayın Tarihi: 5 Temmuz 1999



Sayın dinleyiciler, bugünkü izlencemizde de Stravinski'nin yapıtlarını tanıtmayı sürdüreceğiz. Dört yapıt dinleteceğiz. Bunların dördü de Stravinski'nin "Yeni Klasikcilik" akımı içinde görülen ikinci döneminin yapıtlarıdır.
Dinleyeceğiniz ilk yapıt Stravinski'nin 1924 yılında Piyano ve Üfleme Çalgılar Orkestrası. için; Bach ve Barok Dönemi örneksediği söylenebilir Konçerto'dur. Sayın Leyla Pamir bu konçerto için şunları yazmaktadır: Piyano konçertosu parlak ve bir virtüoziteyi gerektiren bir yapıttır. Bach'ın 1. piyano Invention'unu anımsatan bu yapıtta kontrpuanların zorluğu dikkkat çekmektedir.
Yapıtın bölümleri: 1.Largo-Allegro 2.Largo 3. Allegro
Piyanoyu Paul Crossley çalıyor. Esa-Pekka Salonen yönetiminde London Sinfonietta eşlik etmekte.

MÜZİK: Stravinski – Piyano Konçertosu (1924) (19'05")

Şimdi dinleteceğimiz yapıt, yine piyano ve orkestra içindir. "Capriccio" başlığını taşımaktadır. 1928-29 yılları. arasında yazılmıştır. Adından da anlaşılacağı üzere bu konçerto ilkine göre daha şen, oynak, cilveli bir yapıttır. Sayın Leyla Pamir'in bu yapıt üzerine yazdıkları şöyle: Piyano ve Orkestra için yazılan Capriccio adından da anlaşıldığı gibi eğlenceli ve işveli bir yapıttır. Çeşitli üsluplardaki müzik olayları birbirini izler. Müzik maddesinde Carl Maria von Weber'den cümleler kullanıldığı gibi yapıtın orta ve yavaş tempodaki bölümünde orkestra bir yandan Barok karakterindeki uzun ezgiler sergiler. öte yandan sola piyano partisi, bir doğaçlama havasında figürasyonlu oyunları duyurur. Piyano figürasyonlarında klavsen tekniği çağrıştırılmaktadır. Capriocio hem piyano partisi hem de orkestra partisi bakımından parlak virtüoz bir yapıttır.
Yapıtın bölümleri: 1.Presto 2.Andante rapsodico 3.Allegro capriccioso ma tempo giusto Piyanoyu Paul Crossley çalıyor. Esa-Pekka Salonen yönetiminde London Sinfonietta eşlik etmekte.

MÜZİK: Stravinski – Capriccio (17'01")

Dinleceğimiz üçüncü konçerto, Stravinski'nin 1931 yılında yazmış olduğu Keman Konçerto. Bu. Yeni klasikcilik akımı içinde yer alan bu konçerto, biçim ve biçem olarak Barok dönem keman yapıtlarına yaklaşıklık gösterir. Dört Bölümlüdür:
1.Toccata 2. Arya 1 3. Arya 2 4.Capriccio
Yapıtı Anne-Sophie Mutter'in kemanından, Paul Sacher yönetimindeki Philharmonia Orkestrasının eşliğiyle dinleyeceğiz.

MÜZİK: Stravinski – Keman Konçertosu (21'02")

Şimdi Stravinski'den iki küçük, şaşırtıcı yapıt: İlki 1940'ta. piyano için yazıp da 1953'te orkestralamış olduğu "Tango", ikincisi: Her biçerne kendisini uydurmasını bilen ustanın, ilginç bir başka. denemesi olarak gösterebileceğimiz, konçerto türündeki son yapıtı: 1945 yılında Klarinet ve Caz Orkestrası (Big Band) için yazmış olduğu ünlü cazcı, klarinetçi, yönetmen Woody Herman'a sunulamış olduğu "Ebony/Abanoz Konçertosu".
Size dinleteceğimiz kayıtta Stravinski, Columbia Caz Orkestrasını kendisi yönetmektedir. Klarinet'i ise ünlü klarinetçi Benny Goodman çalmaktadır. Tango'dan sonra dinleyeceğiniz Abanoz Konçertosu üç bölümlü olup, bölümler; 1.Allegro Moderato , 2. Andante 3. Moderato con moto buyurguludur.

MÜZİK: Stravinski - Tango (4'05")
Abanoz Konçertosu (13'20")

Tekrar yayında kısaltılmış olan programın ses kaydında Keman Konçertosu yayınlanmamıştır.