Çağlar ve Müzik - 74

Bölüm 74 / Orijinal Yayın Tarihi: 25 Haziran 2000

Sayın dinleyiciler; bugünkü izlencemizde size Aribert Reimann'ı tanıtmaya çalışacağız. Aribert Reimann 1936 yılında Berlin'de tanınmış küğcü bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Babası tanınmış bir orgcu, annesi ır/insan sesi öğretmeniydi. Reimann gelişme döneminde Boris Blacher ile Ernst Pepping'in öğrenciliğini yaptı. Çok aranan eşlikçi piyanoçalar olarak dikkatleri erkenden üzerine çekti. 1959'dan başlayarak özellikle şarkıları, piyano yapıtları ve operalarıyla ünlendi.
Aribert Raiman'ı üç yapıtıyla tanıtmaya çalışacağız. İlk dinleteceğimiz yapıt, Reimann'ın çok usta bir piyanoçalar olarak, piyanoda yeni bir söyleyiş dili yaratmaya çalıştığı, 1979'da yazmış olduğu "Piyano için Çeşitlemeler"i, ünlü Alman piyanoçaları David Levine çalmaktadır.

MÜZİK: Aribert Reimann - Piyano için çeşitlemeler (24'27")

Dinleteceğimiz ikinci yapıt, ilk seslendirilişi 1986'da yapılan "Troades / Troyalı Kadınlar" Operasının bitiş sahnesi olacak. Reimann operasına cönk/libretto olarak Euripides'in yapıtının Franz Werfel'ce Almancaya çevirisini kullanmıştır. Dinleyeceğiniz son sahnede, Helena, Elen ülkesinde kocası Menelaos'la birlikte mutlu bir yaşam sürerken, evlerine konuk gelen Troya kralı Priamos'un en küçük oğlu Paris tarafından mallarıyla birlikte Menelaos'un evde olmadığı bir sırada kaçırılmış, Troya'ya getirilmiştir. Tüm kadınların en güzeli sayılan Helena'nın ve mallarının geri verilmesi isteğine Paris karşı çıkış ve on yıl süren Troya savaşı da bu yüzden çıkmıştır.
Son sahne, Troya savaşının bitiminin ardından Akha'lıların Troyalı kadınları aralarında paylaşıp gemilere bindirerek alıp gitmelerinin hazırlığında oldukları sırayı gösterir. Kocaları ve oğullarını savaşa kurban vermiş Troyalı kadınlar Helena'ya ilenç okurlar. Helena da kendisine ilenir. Ona ilenç yağdırmayan tek kadın Troya kralı Priamos'un bütün oğullarını yitirmiş olan eşi, Paris'in anası, Helena'nın kaynanası Hekabe'dir. Hekabe bütün olanların tanrıların başlarına getirdiği yazgı olduğu düşüncesiyle gelini Helena'yı savunmaz ama, öteki kadınlar gibi ilenmez de. Helena o karışıklık arasında kadınların yanından uzaklaşır bir sunak dibine sığınır. Helena'nın Paris tarafından kaçırılmadan önceki kocası Menelaos onu aramaktadır. Helena'yı sığındığı sunak dibinde görür. Önce intikamını almak için öldürmek düşüncesindedir ama, onu sığındığı yerde, yıkılmış, acınacak durumda görünce intikam duygusu yok olur, sevgisi coşar, Helena'yı alarak götürür. Bütün kadınların içinde başına gelen bunca işe karşı metanetini yitirmeyen tek kadın durumundaki Hekabe, oğullarının ve kocasının yitimine karşın yazgısının ağırlığını Troya'da geçmiş sevgi dolu günlerinin anısını, avuntusuyla karşılamaya hazırlanır. Ne ki önce tapınağın, ardından Troya'nın yanarak, alevler içinde kül olduğunu görmekle dönecek yeri kalmamışların çöküntüsüyle sarsılır.
Aribert Reimann'ın "Troyalı Kadınlar" operasının bu son sahnesinde yer alan sanatçıları belirtelim:
Helena: Cyndia Sieden/ Hekabe: Helga Dernesch / Menelaos: Josef Hoperwieser / Korobaşı (konuşma rolü): Carmen-Renate Köper / Haberci Taltybios: Bodo Brinkmann / Bavyera Kent Operası Korosu / Bavyera Kent Orkestrası'nı Gerd Albrecht yönetiyor.

MÜZİK: Reimann - Troyalı Kadınlar Operasından son sahne. (30'57")

Reimann'dan dinleteceğimiz son yapıt; Rainer Maria Rilke'nin bir şiiri üzerine 1938 yılında yazmış olduğu "Nacht - Raume" adlı yapıt.
Soprano Christian Schafer'e (Kristian Şefer) piyanoda dört el çalışla Aribert Reimann ve Axel Bauni eşlik ediyorlar.

MÜZİK: Reimann - Nacht Raume (14'07")

Çağlar ve Müzik - 73

Bölüm 73 / Orijinal Yayın Tarihi: 18 Haziran 2000

Sayın Dinleyiciler; bugünkü izlencemizi çağdaş küğün en tepki görmüş bağdarlarından birisi olan Karlheinz Stockhausen'e (Karlhayntz Ştokhauzen) ayırmış bulunuyoruz. Stockhausen 23 Ağustos 1928'de Köln yakınlarında Mödrath'da doğdu. 1947-1951 yılları arasında Köln Üniversitesi Küğ Akademisinde İsviçreli bağdar; Frank Martin'den bağdama öğrendi. 1951 yılında Damstadt'daki yaz kurslarına katılarak Fransız bağdar; Olivier Messiaen'ın (Oliviye Mesiyan) etkisinde kalarak ilk bağdalarını yaratmaya başladı. 1952-1953 yıllarını Paris'te Olivier Messiaen ve Darius Milhaud'dan (Daryus Miyo) ders alarak geçirdi. Ayrıca Fransız Radyo-Televizyon örgütünde, "Somut Küğ" merkezinde Pierre Boulez'le birlikte çalıştı. 1954'te Almanya'ya dönünce Köln, Radyosu Elektronsal Küğ Stüdyosu'nda görev aldı. 1963'te bu bölümün yöneticisi oldu. Yine bu yıl "Elektronsal ve Çalgısal Küğ Üzerine Metinler" başlıklı iki ciltlik kitabını yayınladı.
Stockhausen'in hemen her yapıtı, geleneksele bağlı küğcülerce alışılmadık ögeler içermesi nedeniyle sürekli tepkilerle karşılanmış olsa bile, bugün Almanya'nın en başta gelen ilerici bağdarlarından birisi olarak tanınmışlığı/değeri kesinleşmiştir.
Stockhausen her yapıtında yenilik aramayı sürdürmüş, küğü ilginçliğini yitirmemiştir. Küğe getirdiği yenilikler; (ezginin en küçük örgelere dek parçalanması veya tümden bırakılması/ezgi yerine tınaşsal devininin yer alması, elektronsal seslerle çalgısal seslerin kaynaştırılması, dizinin tınısal yönde değerlendirilmesi) arasında izleyici çoğunluğuyla en çok tepkiyi, "Açık Biçim" anlayışını küğe getirmesine göstermiştir. Geleneğe bağlı küğ dinleyicisinin savunduğu son kale "biçim" olarak kalmıştı diyebiliriz.
Stockhausen'in yapıtlarının, senfoni/Sonat/Şarkı/uvertür/açınlık gibi bir biçim anlayışını yansıtan bir adı yoktur. Kullandığı en bilinen sözcük; çalışma'dır. Şunlar onun bazı yapıtlarının adıdır:
Noktalar (Punkte) / Kümeler (Gruppen) / Dokunmalar (Kontakte) / Çapraz Oyun (Kreuzspiel)
Stockhausen'in küğünde önceden bilinen bir biçim anlayışı, belirli bir ezgileme bulunmadığı için, dinleyicinin, bağdarın nerede, ne gibi bir yineleme yapacağı, önceden bilmesine olanak yoktur. Yapıtın biçimi o yapıt için bağdarın düşünmüş olduğu bir düzendir. Kısaca söylemek gerekirse bu küğ/çoksesli müzik, beklenmedik sessel ilişkileriyle size ilginç geliyor, merakınızı ayakta tutabiliyorsa başarılı bir küğdür. Eğer böylesi bir küğ serüvenine henüz hazır değil, ya da küğü hep duygusal yönden algılamak alışkanlığından sıyrılamaz durumdaysanız size "saçma" ya da "gereksiz" görünebilir.
Stockhausen 1952 ile 1963 yılları arasında, onbir tane piyano parçası ortaya koymuş, piyanodaki yapılabilirliklerin öncül örneklerini vermeye çalışmıştır.
Çağdaş piyano yazınını seslendirmek isteyen piyanoçalarların gözden uzak tutamayacakları, bilmezden gelemeyecekleri gerek teknik, gerek içerik yönünde önemleri kesinlik kazanmış parçalardır bunlar. Bu çalışmalardan 1954'te yapılmış dokuzuncusu ile 1956'da yazılmış onbirinciyi birbiri ardından, Aloys Kontarsky'nin piyanosundan dinleteceğiz.

MÜZİK: Stockhausen - Piyano Parçaları 9 ve 11 (9'40") (13'50")

Stockhausen'den şimdi dinleteceğimiz yapıt: 1958-1959 yılları arasında yazmış olduğu dört orkestra ve dört koro için "Carré"/Dörtlü adlı yapıtdır. Orkestra ve koroların her biri ayrı bir şef tarafından yönetilmektedir. Yöneticiler: 1-Mauricio Kagel 2-Karlheinz Stockhausen 3-Andrej Markowski 4-Michael Gielen'dir.

MÜZİK: Stockhausen - Carré (32'00")

1970 yılı Ludwig van Beethoven'in 200.ncü doğum yılıydı. İki yüzüncü doğum yılını anma/kutlama nedeniyle ortaya koyulmuş iki ayrı yapıtdan birkaç dakikalık alıntıları sunacağız.
Yapıtlardan ilki Stockhausen'in 1970 yılında ortaya koyduğu Stockhausen-Beethoven Op.1970 başlıklı yapıt. Stocjausen bu yapıtında, Beethoven'ın çeşitli yapıtlarından aldığı örgeleri/motifleri, elektronsal aygıtlar aracılığıyla tınısal, tartımsal değiştirimlere uğratıp, kendi uyumsal tınısal dizge parçacıklarını da bunlara ekleme yoluyla Beethoven'ı anıyor.
Yapıtta, Aloys Kontarsky piyano, Johans Fritsch elektrikli viyola, Harald Bojé elektronium, Rolf Genlhaar tamtam çalmakla birlikte, hepsinin ses düzenlemesini yapan Stockhausen olmaktadır.

MÜZİK: Stockhausen - Stockhausen/Beethoven Op.1970 (5'00")

Beethoven'ın 200. doğum yılını anma/kutlama nedenine bağlı olarak 1970 yılında yazılmış olan ikinci yapıt, Arjantin'de 1931 yılında Buenos Aires (BoynosAyres)de doğmuş olup 1957 yılında Almanya'ya gelip Köln kentine yerleşen ve bugün de Almanya'da yaşayan, Alman ilerici küğü içinde kendisinden sıklıkla söz edilen Mauricio Kagel'in(Morisio Kagel). Kagel'in yapıtı "Ludwig van" adını taşıyor. Hemen belirtelim Kagel'in bu yapıtı yalnızca Beethoven yapıtlarından yaptığı seçimi belirliyor. Kendisinin eklediği yabancı sesler yok. Tüm işitilecek olan; Beethoven'in değişik yapıtlarından alınmış örgelerin, tümcelerin anımsama havası içinde bir araya getirilmesi, birlikte işittirilmesinden oluşan Beethoven bağdalarının özel bir seçim katmanlığıdır.
Amacımız, çağdaş küğün en çok sözü edilen bağdarlarından ikisinin özdeş konuya (Beethoven'i anmaya) ne denli değişik teknik kullanarak ne kadar değişik baktıklarını belirlemek. Kagel'in yapıtında elektronsal agıtların yeri yok. Kagel'in yarattığı düzenlemeyi, bas-Carlos Feller, bariton-William Pearson(Person), piyanolarda-Bruno Canino(Kanino) ve Frederic Rzewski, kemanlarda-Saschko Gawrilloff(Saşko Gavrilof), Egbert Ojstersek(Egbert Oyştersek), viyolada-Gérard Ruymen(Jerar Ruymen), çelloda-Siegfried Palm seslendiriyorlar. İşte, Kagel'in "Ludwig van" adlı yapıtından birkaç dakikalık bir kesit.

MÜZİK: Kagel - "Ludwig van"

Çağlar ve Müzik - 72

Bölüm 72 / Orijinal Yayın Tarihi: 11 Haziran 2000

Sayın Dinleyiciler; bugünkü izlencemizde Hans Werner Henze'nin önemli iki yapıtını tanıtacağız.
İlk dinleteceğimiz yapıt "Moralitaten"/Kıssalar başlığını taşıyor. Henze bu yapıtı 1967 yılında Esop'un öykülerinden yararlanarak; 3 sahnelik oyun biçimine sokan İngiliz ozanı Auden'in yırı/konulu şiiri üzerine çocuklar/genç hevesliler için opera olarak yazmıştır. Yapıt, yalkıcılar/solistler, konuşmacı, koro ve küçük orkestra içindir. Henze, yapıtını genç-hevesliler, çocuklar için yazmıştır ama, onları küçümsemek şöyle dursun, ne ölçüde önemsediğini ortaya koyduğu küğün; zorlamalı bir basitleştimeye hiç kaymayan, yüksek düzeyli etkinliğiyle kendini göstermektedir. Henze'nin şimdi sunacağımız Moralitaten'inde yer alan sanatçılar şunlar: konuşmacı: Cornelius Schwarz / alto: Dieter Leffler / bariton: Andreas Scheibner yalkın ırsal dörtlü(solo quartet) soprano :Friedemann Jackel / alto: Titıus Paspirgilis / tenor: Frieder Lang / bariton: Andreas Scheibner / Dresden Kreuz Korosu / Leipzig Gewandhaus Ork. / yöneten: Hans Werner Henze

MÜZİK: Henze - Moralitäten (24'46")

Şimdi dinleteceğimiz yapıt; Henze'nin 1969 yılında yazdığı 6. Senfoni. Henze'nin bu senfonisi, daha önce yazmış olduğu beş senfoniye göre tüm kuralları ve kuramları bir yana atarak en özgürce yazmış olduğu senfoni olarak görülebilir. İleri ölçüde karmaşıklığına karşın, bütünlüğünü; edinilmiş deneyimlerin sağladığı iç sıkı düzene bağlılıkla hiç yitirmez. Özgür, benzersiz atılımlarına karşılık alttan alta düzene bağlılığın geliştiği sezilir. Altıncı senfoni, iki ayrı oda orkestrasının birlikte çaldığı 15 devinimsel bölümcüğün birbirine ulanmasından oluşmuş tek bölümlü, 37 buçuk dakika süren, her bölümcüğü; devinim, tını, uyum buluşlarıyla dolu bir senfonidir. Her yönüyle; biçim olarak, çatkılama olarak, uyumsal yapı olarak çok çeşitliliğe yönelmiştir. O kadar değişik örge/motif bir araya getirilmiştir ki, bu yüzden dağınıklığa düşeceği, etkisini yitireceği kuşkusunu dinleyiciye yüklerken, yapıt ilerledikçe birbirini tutmaz sanılan ayrıntı bolluğunun, bütün içinde desen ve renk zenginliğini temelleştirdiği duyulur. Henze'nin olağanüstü zenginlikteki Altıncı Senfonisi'ni kendi yönetimindeki Berlin Filarmoninin seslendirmesiyle sunuyoruz.

MÜZİK: Henze - 6. Senfoni

TRT'de 2000 yılında yayınlanmış olan "Çağlar ve Müzik" programının ses kayıtları elimizde olmadığından, burada paylaşılan küğ örnekleri, Ertuğrul Oğuz Fırat'ın kendi arşivinden sunduğu icralardan farklı olabilir.

Çağlar ve Müzik - 71

Bölüm 71 / Orijinal Yayın Tarihi: 4 Haziran 2000

Sayın dinleyiciler; Hans Werner Henze'yi tanıtmaya ayırdığımız bu ikinci izlencemizde onun dört yapıtını sunacağız.
İlk yapıt; 1958 yılında yazmış olduğu Undine/Ondin balesinin bitiş bölümü. Undine veya Fransızcasıyla Ondin, Cermen ve İskandinav mitolojisindeki su perisinin adıdır. Henze'nin çoğunu erken döneminde yazdığı on bale küğü bulunmaktadır. Undine/Ondin bunlardan en tanınmış ve tutulmuş olanıdır. Londra Senfonietta'yı Olivier Knussen yönetiyor.

MÜZİK: Henze - Ondine (17'31")

Sırada 1962 yılında yazılmış, ilk seslendirilişi Leonard Bernstein'in yönetiminde New York Filarmoni'ce gerçekleştirilmiş Beşinci Senfoni bulunuyor. Yapıt Leonard Bernstein'ın adına sunulanmıştır. Yapıt, klasik senfoni biçimine uygun olarak üç bölümlüdür.
1. Bölüm: Movimentato 2.Bölüm: Adagio 3.Bölüm: Moto perpetuo.
Beşinci Senfoni dizisel tekniğe bağlı olarak aynı zamanda klasik biçim anlayışına uygun olarak yazılmış çok dikkate değer, etkinliklerle dolu bir yapıttır.
Orkestra kadrosu ise klasik orkestra anlayışına uzaktır. Üflemeliler içinde klarinetlere ve fagotlara yer verilmermiştir. Kadro şöyledir: 3 büyük flüt (3. bazı yerde küçük flüt çalacaktır), 1 alto flüt/veya öteki adıyla sol-flüt, 2 obva, 2 altobva/İngiliz kornosu, 4 korno, 4 do-trompet, 4 trombon, timpani, 2 arp, 2 piyano ve yaylı çalgılar...
Senfoninin tartısallık ve, vurumsallığıyla dikkati çeken, çok kez gergin bir hava içinde yürükleşen birinci ve üçüncü bölümlere karşılık ikinci bölüm yaygın-durgun yapısıyla şaşırtıcı bir derinlik ve etkinlik taşımaktadır. Adagio buyurgulu bu bölümde, kalabalık orkestra girişlerinin kısalığı ardından önce alto-flüt, sonra yalkın viyola, en sonra da altobva/İngiliz korosunun yalkın olarak çaldıkları, diziye bağlı, anlamdaş, yalın, hüzünlü ezgileri, yalınlık ve yalınçlıklarına karşın, iaiılacak ölçüde derinlemesine, ninni söylermişcesine etkinleşirler. Henze'yi üstün bir senfoni bağdarı olarak tüm dünyaya tanıtan yapıtının Beşinci Senfonisi olduğunu söyleyebiliriz.

MÜZİK: Henze - 5. Senfoni (20'24")

Şimdi sunacağımız yapıt, Arthur Rimbaud'nun şiiri üzerine, soprano ve oda orkestrası için 1963 yılında yazmış olduğu "Being Beatious". Soprano Edda Moser'e H.W.Henze yönetimindeki RİAS Oda Orkestrası eşlik ediyor.

MÜZİK: Henze - Being Beatious (14'58")

TRT'de 2000 yılında yayınlanmış olan "Çağlar ve Müzik" programının ses kayıtları elimizde olmadığından, burada paylaşılan küğ örnekleri, Ertuğrul Oğuz Fırat'ın kendi arşivinden sunduğu icralardan farklı olabilir.