Sayın Dinleyiciler; bugüne gelinceye değin yirminci yüzyılın küğünün öncülerinden; Liszt'den başlayarak. Cesar Franck, Debussy, Skryabin, Schoenberg'in yapıtlarından söz ederek örnekler sunmaya çalıştık. Bugün 20. Yüzyıl küğünün oluşumunda öncü sayılan bağdarlardan bir başkası; İgor Stravinski'den söz ederek yapıtlarından örnekler vereceğiz.
Igor Stravinski, 17 Haziran 1882'de Çarlık Rusyası'nda Petersburg'a yakın Oranienbaum kentinde dünyaya geldi. Babası Petersburg operasında bas sesiyle sanatçıydı. İgor stravinski dokuz yaşındayken piyano öğrenmeye başladı. Hukuk öğrenimi gördü. 23 yaşındayken 1905'te bu öğrenimi tamamladı. Ancak Hukuk Öğrenimi gördüğü sıralarda 1902-1905 yılları arasında Rus Beşleri'nden Rimski Korsakof'tan özel dersler aldı. Korsakof onu bağdarlığa yöneltti. Genellikle görüş alış verişi biçiminde geçen bu derslerden stravinski'nin çıkardığı sonuç; bağdar olarak neleri yapmaması gerektiğini öğrenmek olmuştu. Korsakof'tan aldığı dersler dışında akademisel bir eğitim görmedi. Bağdarlık yolunda kendi kendisinin yetiştiricisi oldu. İlk seslendirilen yapıtı: Op.1 Mi bemol Senfoni'yi 1905-1907 yılları arasında yazmıştı. Bu ilk yapıtında çığır açıcı bir yan görülmez. İkinci yapıtı; ır ve orkestra için "Pan ve Çobankız" üç şarkıdan oluşuyordu. Öğretmeni Korsakov'a sunulanmıştı. Bu yapıtını yazdığı sırada, yaşca kendisinden biraz büyük Prokovski adındaki arkadaşı, o dönemin Rusya'sında hiç tanınmayan, yapıtları seslendirilmemiş olan; Cesar Franck, Gabriel Faure, Claude Achille Debussy'nin yapıtlarından söz ederek onu bu bağdarların yapıtlarını tanımaya yöneltmişti. stravinski bundan sonra Debussy ile mektuplaşmya da başlamıştı. "Pan ve Çobankız" yapıtının ilk seslendirilişinde Korsakov da hazır bulunmuş, dinletiden sonra, yapıt için "Kuşkulu bir Debussy" tanısını yapmıştı. Stravinski'nin üçüncü yapıtı; orkestra için "Fantastik Scherzo" 1909 yılında ses1endirildiğinde, yapıtını adına sunulamış olduğu öğretmeni Rimski-Korsakov bir yıl önce ölmüştü. Yapıtın yeni tını arayışları ve parlak orkestralaması tanınmış sanat düzenleyicisi/emprezaryo'su Sergei Diaghilev'in ilgisini/dikkatini çekmişti. 1872 doğumlu olan Diaghilev ile Stravinski arasında bu dinletiden sonra bir dostluk bağı kuruldu, verimli bir işbirliği gündeme geldi. Bu ilişki Diaghilev'in 1929 yılındaki ölümüne dek sürdü. Stravinski'nin ününü doruğa ulaştıran yapıtları: Ateşkuşu 1910'da, Petruşka 1911'de, Bahar Ayini 1913'te bu işbirliği sonucu Paris'te gösterime sunuldu. 1914'te Stravinaki Rusya'dan tümüyle ayrıldı. I.Dünya Savaşı sırasında çoklukla İsviçre'de oturdu. Savaş sonrası Fransa'ya yerleşti. 1934'te Fransız uyruğuna geçti. 1939 yılında Harward Üniversitesinin çağrılısı olarak ABD'e gitti ve yerleşti. 1945'te ABD uyruğuna geçti. Sovyet Rusya'da 1917 devriminden kısa bir süre sonra, tüm Stalin döneminde, öteki öncü bağdarlar: Schoenberg, Berg, Webern, Bartok, Hindemit'in yapıtları gibi Stravinaki'nin küğü de "decadence/yoz" küğ olarak yaftalanıp Sovyetler Birliğinde seslendirilmesi yasaklandı. Stravinski, anayurduna, Stalin'in 1953'te ölümünden dokuz yıl sonra 1962'de sekseninci yaşının kutlandığı yıl gidebildi. Çok büyük ilgyle karşılandı. Moskova'da Leningrat'ta kendi yapıtlarını yönetti. 1911 yılının 6 Nisan günü New York'ta öldüğünde çağının en önemli/büyük bağdarlarından birisi olduğu tüm dünyaca olumsanmış bulunuyordu.
Bugünkü izlencemizde stravinski'nin bağdarlık serüveninin başlarında yer alan iki yapıta yer vereceğiz. Bunlardan ilki, konuşmamızın başında söz ettiğimiz "Scherzo Fantastique"tir.
Filarmonia Orkestrasını Eliahu İnbal yönetmekte.
KÜĞ (MÜZİK) : Stravinski - Scherzo Fantastique (13'05")
Dinleteceğimiz ikinci yapıt, Stravinski adını önemli/dikkate değer bir kata yükselten "Ateş Kuşu" bale küğü olacak. Yapıtın ilk seslendirilişi ve sergilenişi 1910 yılınıın 25 Haziran günü Paris Operası'nda olmuştur. Diaghilev, bir Rus söylencesi üzerine sahneleyeceği balenin küğÜnü hazırlamasını Stravinski'den istemişti. Ateş Kuşu bale olarak da küğ olarak da büyük başarı sağladı. Yeni tını arayışları, parlak orkestralaması beğeni toplamıştı. Ancak yapıtın en çok ilgi çeken bölümü "Ölümsüz Kastchei(Kaşeyi)nin "Cehennemlik Kırını/Dansı" olmuştur. Bir halk ezgisinin bütününden kopartılmış, birbiri ardınca yinelenen örgelerin, gittikçe azgınlaşan kakışmalı tınaşlara ulaşacak yönde, tartısal coşku içinde sergilenmesi alışılmadık bir şiddet söylemi getiriyordu. Stravinski, Ateş Kuşu'nun küğünden aldığı kimi bölümlerle beş parçalık bir ardış/süite de hazırlamıştır. Ancak tarihi belli olmayan ilk Ardış'ın hazırlanmasından sonra, orkestralamada bazı değişiklikler yaparak 1919'da ikinci, 1945'te üçüncü kez Ardış'ı yayınladı. Bunlardan en çok seslendirilen 1919 yılında yaptığı değişikliğe göre ortaya çıkardığı ardıştır.
Bizim bugün size dinleteceğimiz "Ateş Kuşu" yapıtın sonradan ortaya koyulan "Ardış" biçimi değil, 1910 yılında bale olarak sahneye koyulan yapıtın küğünün tamamıdır.
Balenin konusu kısaca şöyledir: Genç avcı İvan Tsarevitch (Çareviç), bilmeden, kötü tınlı "Ölümsüz Kastcei (Kaşeyi)nin büyülü bahçesine girer. Orada gördüğü Ateş Kuşu'nu avlar. Kuş, kendisini bırakması için yalvarır. Eğer bırakırsa zorda kaldığında çağırırsa yardıma koşacağı sözünü verir. Çareviç, Ateşkuşu'nu bırakır. Büyülü bahçede, Kastcei'nin büyüleyerek alıkoymuş olduğu 13 tutsak prensesin altın bir elma ile top oynadıklarını görür. Büyülenmiş prensesleri kurtarmak ister. Kastchei'nin saray bekçisi olan canavarca tutuklanır. Kastcei gelir. Çareviç'i öldürecektir. Çareviç Ateşkuşu'nu yardıma çağırır. Ateşkuşu gelir, büyüleyen bir şarkı söyleyerek Kastchei'yi ve yardımcılarını uyutur, Çareviç ve prenseslerin kurtulmasını sağlar.Stravinski'nin Ateş Kuşu balesinin tümünü Eliahu İnbal yönetiminde Filarmonia Orkestrasından dinleyeceğiz.
MÜZİK: Stravinski – Ateş Kuşu (52'00")
Not: Tekrar yayında kısaltılmış olan programın ses kaydında Stravinski'nin Scherzo Fantastique başlıklı yapıtı yayınlanmamıştır.
